tr.wikipedia.org Open in urlscan Pro
2a02:ec80:300:ed1a::1  Public Scan

Form analysis
4 forms found in the DOM

/w/index.php

<form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button">
  <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved">
    <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon">
      <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Vikipedi üzerinde ara" aria-label="Vikipedi üzerinde ara" autocapitalize="sentences" title="Vikipedi içinde ara [alt-shift-f]" accesskey="f" id="searchInput"
        autocomplete="off">
      <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span>
    </div>
    <input type="hidden" name="title" value="Özel:Ara">
  </div>
  <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Ara</button>
</form>

<form>
  <div class="cdx-radio"><input name="skin-client-pref-vector-feature-custom-font-size-group" id="skin-client-pref-vector-feature-custom-font-size-value-0" type="radio" value="0"
      data-event-name="skin-client-pref-vector-feature-custom-font-size-value-0" class="cdx-radio__input"><span class="cdx-radio__icon"></span><label for="skin-client-pref-vector-feature-custom-font-size-value-0"
      class="cdx-radio__label">Küçük</label></div>
  <div class="cdx-radio"><input name="skin-client-pref-vector-feature-custom-font-size-group" id="skin-client-pref-vector-feature-custom-font-size-value-1" type="radio" value="1"
      data-event-name="skin-client-pref-vector-feature-custom-font-size-value-1" class="cdx-radio__input"><span class="cdx-radio__icon"></span><label for="skin-client-pref-vector-feature-custom-font-size-value-1"
      class="cdx-radio__label">Ölçünlü</label></div>
  <div class="cdx-radio"><input name="skin-client-pref-vector-feature-custom-font-size-group" id="skin-client-pref-vector-feature-custom-font-size-value-2" type="radio" value="2"
      data-event-name="skin-client-pref-vector-feature-custom-font-size-value-2" class="cdx-radio__input"><span class="cdx-radio__icon"></span><label for="skin-client-pref-vector-feature-custom-font-size-value-2"
      class="cdx-radio__label">Büyük</label></div>
</form>

<form>
  <div class="cdx-radio"><input name="skin-client-pref-vector-feature-limited-width-group" id="skin-client-pref-vector-feature-limited-width-value-1" type="radio" value="1" data-event-name="skin-client-pref-vector-feature-limited-width-value-1"
      class="cdx-radio__input"><span class="cdx-radio__icon"></span><label for="skin-client-pref-vector-feature-limited-width-value-1" class="cdx-radio__label">Ölçünlü</label></div>
  <div class="cdx-radio"><input name="skin-client-pref-vector-feature-limited-width-group" id="skin-client-pref-vector-feature-limited-width-value-0" type="radio" value="0" data-event-name="skin-client-pref-vector-feature-limited-width-value-0"
      class="cdx-radio__input"><span class="cdx-radio__icon"></span><label for="skin-client-pref-vector-feature-limited-width-value-0" class="cdx-radio__label">Geniş</label></div>
</form>

<form>
  <div class="cdx-radio"><input name="skin-client-pref-skin-theme-group" id="skin-client-pref-skin-theme-value-os" type="radio" value="os" data-event-name="skin-client-pref-skin-theme-value-os" class="cdx-radio__input"><span
      class="cdx-radio__icon"></span><label for="skin-client-pref-skin-theme-value-os" class="cdx-radio__label">Otomatik</label></div>
  <div class="cdx-radio"><input name="skin-client-pref-skin-theme-group" id="skin-client-pref-skin-theme-value-day" type="radio" value="day" data-event-name="skin-client-pref-skin-theme-value-day" class="cdx-radio__input"><span
      class="cdx-radio__icon"></span><label for="skin-client-pref-skin-theme-value-day" class="cdx-radio__label">Açık</label></div>
  <div class="cdx-radio"><input name="skin-client-pref-skin-theme-group" id="skin-client-pref-skin-theme-value-night" type="radio" value="night" data-event-name="skin-client-pref-skin-theme-value-night" class="cdx-radio__input"><span
      class="cdx-radio__icon"></span><label for="skin-client-pref-skin-theme-value-night" class="cdx-radio__label">Koyu</label></div>
</form>

Text Content

İçeriğe atla
Ana menü
Ana menü
kenar çubuğuna taşı gizle
Gezinti
 * Anasayfa
 * Hakkımızda
 * İçindekiler
 * Rastgele madde
 * Seçkin içerik
 * Yakınımdakiler

Katılım
 * Deneme tahtası
 * Köy çeşmesi
 * Son değişiklikler
 * Dosya yükle
 * Topluluk portali
 * Wikimedia dükkânı
 * Yardım

Ara

Ara
 * Bağış yapın

Görünüm


 * Hesap oluştur
 * Oturum aç

Kişisel araçlar
 * Hesap oluştur
 * Oturum aç

Çıkış yapmış editörler için sayfalar daha fazla bilgi
 * Katkılar
 * Mesaj


İÇINDEKILER

kenar çubuğuna taşı gizle
 * Giriş
 * 1 Gelişimi
 * 2 Siyasi yapı
 * 3 İlk imparator
 * 4 Cumhuriyetten İmparatorluğa: Augustus (MÖ 27 - MS 14)
   Cumhuriyetten İmparatorluğa: Augustus (MÖ 27 - MS 14) alt bölümünü aç/kapa
   * 4.1 Kaynakça
 * 5 Julio-Claudian Hanedanı (14-68)
   Julio-Claudian Hanedanı (14-68) alt bölümünü aç/kapa
   * 5.1 Tiberius (14-37)
   * 5.2 Caligula (37-41)
   * 5.3 Claudius (41-54)
   * 5.4 Nero (54-68)
 * 6 Dört İmparator Yılı
 * 7 Flavius Hanedanı (69-96)
   Flavius Hanedanı (69-96) alt bölümünü aç/kapa
   * 7.1 Vespasianus (69-79)
   * 7.2 Titus (79-81)
   * 7.3 Domitianus (81-96)
 * 8 Antoninler (96-180)
   Antoninler (96-180) alt bölümünü aç/kapa
   * 8.1 Nerva (96-98)
   * 8.2 Trajan (98-117)
   * 8.3 Hadrianus (117-138)
   * 8.4 Antoninus Pius (138–161)
   * 8.5 Marcus Aurelius (161–180)
   * 8.6 Commodus (180-192)
 * 9 Severuslar Hanedanı (193-235)
 * 10 Üçüncü Yüzyıl Krizi (235-284)
 * 11 Diocletianus ve Tetrarşi (285-305)
 * 12 Konstantin Hanedanı (305-363)
   Konstantin Hanedanı (305-363) alt bölümünü aç/kapa
   * 12.1 Konstantin ve oğulları
   * 12.2 Julianus ve Jovianus (361-364)
 * 13 Valentinianus Hanedanı (364-392)
   Valentinianus Hanedanı (364-392) alt bölümünü aç/kapa
   * 13.1 Valentinianus ve Valens
   * 13.2 Hadrianapolis Muharebesi (378)
 * 14 Theodosius Hanedanı (379-457)
   Theodosius Hanedanı (379-457) alt bölümünü aç/kapa
   * 14.1 Batıda huzursuzluk
   * 14.2 İmparatorluğun son kez bölünmesi
 * 15 Batı Roma İmparatorluğu (395-476)
 * 16 Doğu Roma İmparatorluğu (395-1453)
 * 17 Ayrıca bakınız
 * 18 İlgili filmler
 * 19 Kaynakça
 * 20 Dış bağlantılar

İçindekiler tablosunu değiştir



ROMA İMPARATORLUĞU

184 dil
 * Acèh
 * Afrikaans
 * አማርኛ
 * Aragonés
 * Ænglisc
 * العربية
 * الدارجة
 * مصرى
 * অসমীয়া
 * Asturianu
 * Авар
 * Kotava
 * Azərbaycanca
 * تۆرکجه
 * Башҡортса
 * Žemaitėška
 * Bikol Central
 * Беларуская
 * Беларуская (тарашкевіца)
 * Български
 * বাংলা
 * Brezhoneg
 * Bosanski
 * Буряад
 * Català
 * 閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄
 * Нохчийн
 * Cebuano
 * کوردی
 * Corsu
 * Qırımtatarca
 * Čeština
 * Cymraeg
 * Dansk
 * Deutsch
 * Zazaki
 * Dolnoserbski
 * Ελληνικά
 * English
 * Esperanto
 * Español
 * Eesti
 * Euskara
 * Estremeñu
 * فارسی
 * Suomi
 * Na Vosa Vakaviti
 * Føroyskt
 * Français
 * Nordfriisk
 * Frysk
 * Gaeilge
 * 贛語
 * Kriyòl gwiyannen
 * Gàidhlig
 * Galego
 * Avañe'ẽ
 * 𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺
 * 客家語 / Hak-kâ-ngî
 * עברית
 * हिन्दी
 * Fiji Hindi
 * Hrvatski
 * Hornjoserbsce
 * Kreyòl ayisyen
 * Magyar
 * Հայերեն
 * Արեւմտահայերէն
 * Interlingua
 * Bahasa Indonesia
 * Ilokano
 * ГӀалгӀай
 * Ido
 * Íslenska
 * Italiano
 * 日本語
 * Patois
 * La .lojban.
 * Jawa
 * ქართული
 * Qaraqalpaqsha
 * Taqbaylit
 * Адыгэбзэ
 * Tyap
 * Kongo
 * Қазақша
 * ភាសាខ្មែរ
 * ಕನ್ನಡ
 * 한국어
 * Kurdî
 * Kernowek
 * Latina
 * Ladino
 * Lëtzebuergesch
 * Лезги
 * Lingua Franca Nova
 * Limburgs
 * Ligure
 * Lombard
 * ລາວ
 * Lietuvių
 * Latviešu
 * Malagasy
 * Māori
 * Minangkabau
 * Македонски
 * മലയാളം
 * Монгол
 * मराठी
 * Bahasa Melayu
 * Malti
 * Mirandés
 * မြန်မာဘာသာ
 * مازِرونی
 * Napulitano
 * Plattdüütsch
 * Nedersaksies
 * नेपाली
 * नेपाल भाषा
 * Nederlands
 * Norsk nynorsk
 * Norsk bokmål
 * Nouormand
 * Occitan
 * ଓଡ଼ିଆ
 * Ирон
 * ਪੰਜਾਬੀ
 * Papiamentu
 * Picard
 * Deitsch
 * Polski
 * Piemontèis
 * پنجابی
 * پښتو
 * Português
 * Runa Simi
 * Rumantsch
 * Română
 * Русский
 * Русиньскый
 * Саха тыла
 * Sardu
 * Sicilianu
 * Scots
 * سنڌي
 * Srpskohrvatski / српскохрватски
 * Taclḥit
 * සිංහල
 * Simple English
 * Slovenčina
 * Slovenščina
 * Gagana Samoa
 * Shqip
 * Српски / srpski
 * Seeltersk
 * Sunda
 * Svenska
 * Kiswahili
 * தமிழ்
 * తెలుగు
 * ไทย
 * ትግርኛ
 * Türkmençe
 * Tagalog
 * Татарча / tatarça
 * ChiTumbuka
 * ئۇيغۇرچە / Uyghurche
 * Українська
 * اردو
 * Oʻzbekcha / ўзбекча
 * Vèneto
 * Vepsän kel’
 * Tiếng Việt
 * West-Vlams
 * Walon
 * Winaray
 * 吴语
 * მარგალური
 * ייִדיש
 * Yorùbá
 * Vahcuengh
 * 中文
 * 閩南語 / Bân-lâm-gú
 * 粵語

Bağlantıları değiştir
 * Madde
 * Tartışma

Türkçe

 * Oku
 * Değiştir
 * Kaynağı değiştir
 * Geçmişi gör

Araçlar
Araçlar
kenar çubuğuna taşı gizle
Eylemler
 * Oku
 * Değiştir
 * Kaynağı değiştir
 * Geçmişi gör

Genel
 * Sayfaya bağlantılar
 * İlgili değişiklikler
 * Özel sayfalar
 * Kalıcı bağlantı
 * Sayfa bilgisi
 * Bu sayfayı kaynak göster
 * Kısaltılmış URL'yi al
 * Karekodu indir
 * Tümünü genişlet
 * Dillerarası bağlantıları değiştir

Yazdır/dışa aktar
 * Bir kitap oluştur
 * PDF olarak indir
 * Basılmaya uygun görünüm

Diğer projelerde
 * Wikimedia Commons
 * Vikiveri ögesi

Görünüm
kenar çubuğuna taşı gizle
Metin
 * Küçük
   Ölçünlü
   Büyük

Bu sayfa her zaman küçük yazı boyutunu kullanır
Genişlik
 * Ölçünlü
   Geniş

İçerik, tarayıcı pencereniz için mümkün olduğunca geniştir.
Renk (beta)
 * Otomatik
   Açık
   Koyu

Bu sayfa her zaman açık kipindedir.
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Başlığın diğer anlamları için Roma (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Başlığın diğer anlamları için Roma İmparatorluğu (anlam ayrımı) sayfasına
bakınız.
Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen
güvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız
içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir.
Kaynak ara: "Roma İmparatorluğu" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR
(Mart 2021) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Roma İmparatorluğu
Latince: Imperium Romanum
Grekçe: Βασιλεία Ῥωμαίων

Roma İmparatorluğu
MÖ 27-MS 395
Bayrak
Vexilloid "Roma Kartalı"

Roma İmparatorluğu'nun en geniş sınırları.
BaşkentRoma (MÖ 27, 330)
Konstantinopolis (330, 395)Yaygın dil(ler)Latince (Genel), Yunanca
(Bölgesel)HükûmetMutlak monarşi
Tetrarşi (293'ten sonra kısa bir dönem geçerli olmuştur.)İmparator 
• MÖ 27 – 14
Augustus
• 379 – 395
I. Theodosius
• 475 — 476 /
1449 — 1453/
1453 - 1461
Romulus Augustus / XI. Konstantinos / David Komnenos

Yasama organıRoma SenatosuTarihçe 
• Kuruluşu
MÖ 27
• Diocletianus
285
• Büyük Konstantin
330
• Büyük Theodosius'un ölümü
395
• Dağılışı
MS 395

Yüzölçümü
• Toplam
2.750.000 km2Nüfus
• Sayılan
56.800.000Para birimiQuadrans, Semis, As, Dupondius, Quinarius, Sestertius,
Denarius, Aureus, Solidus

Öncüller Ardıllar

Roma Cumhuriyeti Ptolemaios Hanedanı Daçya Mauretanya

Doğu Roma İmparatorluğu Batı Roma İmparatorluğu

Antik Roma
Bu kategoride yer alan maddeler
Antik Roma hükûmeti ve siyasetinin
bir parçasıdır. Dönemler
 * Roma Krallığı
   MÖ 753-MÖ 509
 * Roma Cumhuriyeti
   MÖ 509-MÖ 27
 * Roma İmparatorluğu
   MÖ 27-MS 395

 * Principatus
 * Dominatus

 * Batı
   395-476
 * Doğu
   395-1453

 * Zaman çizelgesi

Roma Anayasası
 * Krallık anayasası
 * Cumhuriyet anayasası
 * İmparatorluk anayasası
 * Geç imparatorluk anayasası
 * Senato
 * Yasama organları
 * Yürütme memurları

Teamül ve hukuk
 * Roma hukuku
 * Ius
 * Imperium
 * Mos maiorum
 * Mesleki dayanışma
 * Auctoritas
 * Roma vatandaşlığı
 * Cursus honorum
 * Senatus consultum

 * Senatus consultum ultimum

Meclisler
 * Comitia centuriata
 * Comitia curiata
 * Concilium plebis
 * Comitia tributa

Olağan makamlar
 * Konsül
 * Praetor
 * Quaestor
 * Promagistratus
 * Aedilis
 * Tribün
 * Censor
 * Vali

Olağanüstü makamlar
 * Diktatör
 * Magister equitum
 * Konsüler tribün
 * Rex
 * Triumviri
 * Decemviri

Unvanlar
 * İmparator

 * Legatus
 * Dux
 * Officium
 * Praefectus
 * Vicarius
 * Vigintisexviri
 * Lictor
 * Magister militum
 * Imperator
 * Princeps senatus
 * Pontifex maximus
 * Augustus
 * Sezar
 * Tetrark

 * g
 * t
 * d

Roma İmparatorluğu, Roma Cumhuriyeti döneminde, Augustus'un cumhuriyeti tek
başına yönetebilecek yetkiler alması ve cumhuriyet döneminde kimseye verilmemiş
haklara sahip olmasıyla oluşan Antik Roma devletidir.[1] Augustus, MÖ 2 yılına
kadar cumhuriyeti kendinden sonra da tek bir kişinin yönetebilmesini sağlayacak
anayasal reformlar gerçekleştirdi ve Roma İmparatorluğu tam anlamıyla oluşmuş
oldu.

Uzun yıllar Akdeniz çevresinde hüküm süren imparatorluk, 375 yılındaki Kavimler
Göçü'yle başlayan iç karışıklıklardan sonra 395 tarihinde doğu ve batı olmak
üzere ikiye ayrıldı, kuruluşundan ikiye ayrılışına kadar süper güç olarak kaldı.
İmparatorluğun batıdaki kısmı olan Batı Roma İmparatorluğu Kavimler Göçü'yle
Avrupa'ya gelen Hunların baskılamasıyla hareketlenen Cermen kavimlerinin Roma
topraklarına saldırıları sonucu[2] 476 yılında yıkılmış, doğu kısmıysa varlığını
Doğu Roma İmparatorluğu veya Bizans İmparatorluğu olarak 1453'te Osmanlı
İmparatorluğu'nun yedinci Padişahı II. Mehmet'in İstanbul'u fethine kadar
sürdürmüştür.

"Roma İmparatorluğu" ünlü Latince Imperium Romanum'un Türkçesidir. Bu deyişte
imperium sözcüğü bir bölge, vilayet anlamında kullanılmaktadır. Roma
İmparatorluğu Avrupa'nın Romalıların egemenliği altında kalan kısmı için
kullanılan bir isimdi, denilebilir. Aslında Roma kent sınırlarının aşılması ve
yayılma politikası imparatorluk döneminden çok önce başlamıştı. Roma
İmparatorluğu en geniş olduğu dönemde yaklaşık 5.900.000 km² büyüklüğündeydi.
Avrupa tarihinin "klasik antikite" dönemindeki en geniş imparatorluğuydu.

Augustus'un hükümdarlığından yüzyıllar önce Roma (Roma Krallığı ve Roma
Cumhuriyeti) zaten İtalyan Yarımadası'nı aşmış, önemli rakiplerini yenilgiye
uğratmıştı. Augustus'un reformları Roma Devleti'ni bir imparatorluğa çevirmiş,
3. yüzyılın sonlarındaki Diokletian reformuna kadar sistem büyük oranda
değişmeden devam etmiştir. Diokletian reformu imparatorluğu tetrarşiye
dönüştürmüştür. Her ne kadar Diokletian'ın sunduğu politik sistem kısa bir süre
boyunca varlığını korusa da, imparatorluğun ikiye bölünmesine yol açmıştır. Bu
da Roma'nın egemenliğinin iki yüzyıl boyunca daha Doğu ve Batı Roma
İmparatorluğu olarak sürdürmesine olanak sağlamıştır.

Batı Roma İmparatorluğu'nun geleneksel çöküş tarihi 4 Eylül 476'dır. Yaklaşık
bin yıl sonra, 1453'te, daha çok Bizans İmparatorluğu olarak anılan Doğu Roma
İmparatorluğu Osmanlıların egemenliğine geçmiştir. Augustus'tan Batı Roma
imparatorluğu'nun çöküşüne kadar Roma, Batı Avrasya'da egemen olmuş, nüfusun
yarısını barındırmıştır.


GELIŞIMI

[değiştir | kaynağı değiştir]

Geleneksel olarak tarihçiler, imparatorluğu Principatus ve Dominatus olarak iki
döneme ayırırlar. Principatus Augustus'un iktidara gelmesinden Üçüncü Yüzyıl
Krizi'ne kadarki dönemi, Dominatus ise Diocletianus'tan batı imparatorluğunun
yıkılışına kadarki dönemi kapsar. Bu ayrıma göre Principate (Latince "birincil
vatandaş" anlamına gelen princeps kelimesinden gelir) döneminde mutlakıyetin
gerçekleri resmî olarak cumhuriyetçi yapının ardında saklanırken Dominate
(Latince "sahip" ya da "efendi" anlamına gelen dominus kelimesinden gelir)
döneminde altın taçlar ve ihtişamlı imparatorluk törenleriyle açıkça gözler
önüne serilmiştir. Daha yakın dönemlerde tarihçiler aradaki farkın daha ince
olduğuna karar vermişlerdir. Bazı tarihi yapılar bin yıldan uzun süre devam
ederek Doğu Roma dönemine kadar sürmüş ve emperyal ihtişamın görüntüsü
imparatorluğun ilk günlerinden itibaren yaygın olmuştur.

Şehir devleti olarak ortaya çıkmış, Yunan şehir devletinden farklı olarak
cumhuriyetçi örgütlenme ve yayılmacı bir politika izlemiştir. Bu politika
bağlamında elde ettiği askeri zaferlerle geniş bir coğrafyaya yayılmış, kontrolü
altına aldığı yerlerde idare kurmadan özerklik tanımıştır.[3]


SIYASI YAPI

[değiştir | kaynağı değiştir]

Roma'ya göre cumhuriyet, bir araya gelmiş küçük bir soylu grubunun kralı tahttan
indirmesiyle ortaya çıkmıştır. Bu cumhuriyetçi dönemde toplum iki gruba
ayrılmıştır: patriciler (varlıklı olan kesim) ve plebler (halk). Bu iki gruptan
biri olan patrciler siyasi boyutta yer alıp söz sahibi olabiliyorken pleblerin
böyle bir hakkı bulunmamakta, plebler senatodan yer almamakta, kişinin senatoda
yer alması için siyasi bir görevde çalışmış olması şartı aranmaktaydı.[4]

Zamanla çıkan ayaklanmalar sonucunda plebler bir meclis oluşturarak yasa çıkarma
hakkına sahip oldular. Bu meclis, halktaki farklı kesimleri temsili yüz kişiden
oluşmaktaydı. Mecliste zengin toprak sahipleri ve orta hâlli çiftçilerin oranı
daha yüksekken, zanaatkar ve yoksul olan sınıf daha düşük bir orana sahipti.

Diğerlerine oranla daha varlıklı olan plebler, yeni bir sınıf oluşturarak eski
patrisyen ailelerle cumhuriyeti yönetmeye başladı. İlerleyen süreçte Augustus,
cumhuriyet yönetimine son vererek imparatorluk yönetimini uygulamaya koydu. Bu
süreçte soyluların ve seçilmişlerin katılımıyla oluşmuş danışma meclisi olan
senatonun ön planda olduğu görülmektedir. Roma'nın hakimiyeti altına alınmış
olan yerlere valiler, komutanlar atandı ve bu atamalar, senato tarafından
gerçekleştirildi.


İLK IMPARATOR

[değiştir | kaynağı değiştir]

Augustus çoğu tarihçi tarafından ilk imparator olarak kabul edilir. Augustus'un
ilk imparator olarak kabul edilmesinin temel sebebi Cumhuriyet döneminde ilk kez
gücü tek elde toplayan kişi olmasıdır. Augustus'un çıkarttığı yasalar, anayasal
ve askeri reformların hepsi Roma meclisinde hiçbir redde veya tartışmaya maruz
kalmadan kabul görüyordu. Ayrıca Augustus, Roma ordusunun liderlik gücünü elinde
tutuyordu ve bu ordusal güç meclis üzerinde büyük bir baskı kuruyordu. Böylesine
bir gücü tek elde toplama durumu Augustus öncesinde görülmediği için
tarihçilerin geneli Augustus'u ilk imparator olarak kabul eder.

İlk imparatora giden süreç Jül Sezar'a kadar dayanır. Bir Dictator perpetuo, Bu
Roma Cumhuriyeti'nde resmî bir pozisyon olan diktatörlüğün kural dışı bir
biçimiydi. Yasalara göre normalde bir diktatörün yönetimi asla altı aydan fazla
olmazdı. Bu yüzden Sezar tarafından oluşturulan diktatörlük biçimi Roma
Cumhuriyeti'nin temel ilkeleri ile oldukça çelişiyordu. Ancak ne kadar kural
dışı olursa olsun resmî olarak yetkileri bu cumhuriyet unvanına dayanıyordu ve
dolayısıyla da kendi bir cumhuriyet yetkilisi olarak kabul edilir. Aralarında
birçoğu kendi tarafından merhamet göstererek bağışlanmış eski düşmanlarının da
bulunduğu bir dizi senatör Sezar'ın kendini kral ilan edip bir monarşi
kurmasından giderek endişe duymaya başlamışlardı. Bu yüzden Sezar'a suikast
düzenlemek için bir komplo hazırlamışlar ve MÖ 44 yılının 15 Mart günü, Sezar
suikaste uğradı ve suikastçilerin bıçak darbeleriyle öldürüldü.

Sezar'ın siyasi vârisi, ablasının torunu olan Octavianus, diktatör yetkilerine
sınırsız sahip olmuş Jül Sezar'ın hatasından ders çıkarmış ve hiçbir zaman
herkesin endişe ettiği diktatörlük unvanı için bir talepte bulunmayarak çok daha
dikkatli bir biçimde iktidarını cumhuriyetçi yapıların ardında gizlemiştir.
Bunun amacı cumhuriyetin onarıldığı hülyasını beslemekti. Octavianus kendine
Augustus (soylu, yükseltilmiş kişi) ve Princeps ("Roma Cumhuriyeti'nin birinci
vatandaşı" ya da "Roma Senatosu'nun baş lideri" anlamında) gibi unvanlar edindi.
Princeps devlete iyi hizmette bulunanlara verilen bir unvandı. Pompey de bu
unvana sahipti.

Bunlara ilaveten Augustus'a meşe ve defne yaprağından yapılmış çelengi giyme
hakkı da verilmişti. Bu unvanların ya da çelengin hiçbiri Augustus'a resmî
olarak ilave güçler ya da otorite kazandırmıyordu. Resmî olarak kendi yalnızca
fazlasıyla değer verilen Roma vatandaşı bir konsüldü. Augustus, Marcus Aemilius
Lepidus'un MÖ 13'te ölmesinin ardından Pontifex Maximus da oldu. Augustus bir
dizi ilave, sıra dışı gücü çok fazla unvan talebinde bulunmadan elinde topladı.


CUMHURIYETTEN İMPARATORLUĞA: AUGUSTUS (MÖ 27 - MS 14)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aktium Savaşı Marcus Antonius ve Kleopatra'nın yenilgisiyle sonuçlanmış ve her
ikisi de savaşın ardından intihar etmişti. Octavianus, Kleopatra'nın oğlu ve
eş-yönetici Caesarion'u öldürtmüştü. Ceasarion, muhtemelen Jül Sezar'ın tek
oğluydu. Dolayısıyla Caesarion'u öldürerek Octavianus, Jül Sezar ile yakın kan
bağı bulunan herhangi bir erkek rakip olasılığını da ortadan kaldırmış oldu.
Roma'nın tek ve yegane yöneticisi olan Octavianus askerî, malî ve siyasi
meselelerin tam kapsamlı bir onarımına girişti. Bu girişimler Roma dünyasını
istikrara oturtmayı ve pasivize etmeyi, aynı zamanda da yeni rejimin kabul
görmesini sağlamayı amaçlıyordu.

Octavianus'un Roma aleminin yöneticisi olmasının ardından Roma senatosu kendine
Augustus ismini verdi. Bu sırada ilk adı olarak imperator (Baş komutan) unvanını
zaten kullanmaktaydı. Bu cumhuriyet döneminden beri kullanılan bir unvandı.

Sezar'ın evlatlık vârisi olan Augustus, Sezar adıyla çağrılmayı tercih etmişti.
Sezar aile adının bir parçasıydı. Julio-Claudian yönetimi yaklaşık bir asır
sürdü (MÖ 1. yüzyılın ortalarında Jül Sezar'ın iktidara gelmesinden 1. yüzyıl
ortalarında imparator Nero'ya kadar). Flavius hanedanı döneminde ve Vespasianus
ve oğulları Titus ve Domitianus'un hükümdarlığında Sezar kavramı fiiliyatta bir
aile isminden resmî bir unvana dönüşmüştü. Çar, Kayzer ve Şah gibi bu unvanın
türevleri bugüne kadar gelmiştir.

İç savaşlar yüzünden o güne kadar rastlanmamış sayılara ulaşan (50 civarında)
Roma lejyonlarının sayısı 28'e düşürüldü. Özellikle içlerinde sadakatleri
şüpheli olan bazı lejyonlar dağıtıldı. Bazıları Gemina (ikiz) unvanıyla
birleştirildi.[5] Ayrıca Augustus görünüşte İtalya'da barışı muhafaza edebilmek
için dokuz özel cohortes oluşturdu ve bunların en azından üçünü Roma'da
konuşlandırdı. Bu cohortes sonradan Praetorian muhafızları olarak bilinen
birimler haline geldi.

Octavianus otokrasi ve krallığın Romalıların yüzyıllardır tecrübe etmedikleri ve
sakındıkları şeyler olduğunun farkındaydı. Octavianus bir tiran olarak görülmek
istemiyordu ve anayasal cumhuriyet yanılgısını korumaya çalıştı. Roma
Cumhuriyeti anayasasını hâlâ işlevselmiş gibi göstermeye çalıştı. Lucius
Cornelius Sulla gibi geçmişteki Roma diktatörleri bile Roma'yı asla bir, iki
seneden fazla olmamak üzere kısa süreliğine yönetmişti (Jül Sezar haricinde). MÖ
27'de Octavianus resmen tüm yetkilerini Roma senatosuna bırakmaya çalıştı.
Dikkatlice kurgulanmış bir şekilde o sırada büyük bölümü kendi taraftarları olan
senatörler bu teklifi reddettiler ve Roma cumhuriyeti ve halkının iyiliği için
yetkileri elinde tutmaya devam etmesi için yalvardılar. Anlatılana göre
Octavianus'un konsüllükten çekileceği önerisi Roma'daki plebler arasında
isyanlara neden olmuştu. Senato ve Octavianus arasında "Birinci Uzlaşma" olarak
bilinen bir anlaşma sağlandı. Bu anlaşma Augustus'u halkın otokratı olarak
meşrulaştırdı ve bir tiran olarak görülmeyeceğini temin ederek Pax Romana olarak
bilinen uzun dönemin başlangıcı oldu.[6]

İmparator Augustus'un İstanbul Arkeoloji Müzesi'ndeki büstü

Octavianus eyaletlerin idaresini senatoyla paylaştı. Lejyonların büyük bölümünün
konuşlandığı sınırlardaki huzursuzluk yaşanan eyaletler imparator tarafından
seçilen imparatorluk legatusları tarafından yönetiliyordu. Bu eyaletler
imparatorluk eyaletleri olarak sınıflandırılıyordu. Senato eyaletlerinin
valileri ise senato tarafından seçiliyordu. Bu eyaletler genellikle huzurluydu.
Afrika senato eyaletinde yalnızca bir lejyon vardı.

Augustus imparatorluk eyaletlerinden toplanan vergilerin kendi tarafından
seçilen ve yalnızca kendine hesap veren kişilerin idaresindeki fiscusa
gönderilmesini emretmişti. Senato eyaletlerinden toplanan vergilerin senatonun
kontrolündeki aerariuma gönderilmesine devam edildi. Bu durum Augustus'u
senatodan daha zengin hale getirdi. Lejyonerlerin maaşlarını daha rahat
ödeyebilir hale gelen Augustus böylece askerlerin sürekli saadetini de sağlamış
oldu. Bu durum son derece zengin olan ve aynı zamanda tüm imparatorluğun en
önemli hububat tedarikçisi olan Mısır imparatorluk eyaleti ile garanti altına
alınmıştı. Senatörlerin bu eyaleti ziyaret etmeleri bile yasaktı zira büyük
ölçüde imparatora ait olduğu kabul ediliyordu.

Lorenzo A. Castro'nun 1672 yılında yaptığı Aktium Savaşı tablosu

Augustus MÖ 23 yılında konsüllükten feragat etti ancak consular imperium
konumunu koruyarak "ikinci uzlaşma" olarak bilinen Augustus ve senato arasında
ikinci bir anlaşmaya yol açtı. Augustus'a tribunate (tribunicia potestas)
yetkileri verildi (unvanın kendi değil yalnızca yetkileri). Bu yetkilere göre
senato ve halkı kendi isteğiyle toplayabiliyor, meclis ya da senatonun
eylemlerini veto edebiliyor, seçimlere başkanlık edebiliyor ve tüm toplantılarda
ilk konuşma hakkına sahip oluyordu. Ayrıca Augustus'un tribunate yetkileri
içinde censuraya ait güçler de vardı. Buna göre genel ahlâkı teftiş edebiliyor,
yasaları halkın çıkarına olduğunu garanti altına almak için tetkik edebiliyor,
nüfus sayımı yaptırabiliyor ve senatodaki üyelikleri belirleyebiliyordu. Roma
tarihinde hiçbir tribunate bu güçlere sahip olmamıştı ve Roma sisteminde
tribunate ve censuranın güçlerini tek bir konumda toplandığı görülmemişti.
Augustus hiçbir zaman cansura görevine seçilmemişti. Censura yetkilerinin
kendine tribunate yetkilerinin bir parçası olarak mı yoksa kendi kendine mi bu
sorumlulukları üstlendiği hâlâ bir tartışma konusudur.

Tüm bunlara ilaveten Augustus Roma şehrinin yegane yetkilisi ilan edildi.
Evvelce praefectusların kontrolünde olan şehirdeki tüm askerî güçler artık
Augustus'un emrindeydi. Ayrıca tüm prokonsüllerin üzerinde iktidar yetkisi
verildi. Bu yetkiyle Augustus herhangi bir eyalete müdahale etme ve herhangi bir
valinin kararlarını geçersiz kılma hakkını elde ediyordu. Yine bu yetkiyle
Augustus görünürde tüm Roma ordusunun lideri olduğundan başarılı bir generale
zafer bahşedebilecek tek birey olmuştu.

Roma Cumhuriyeti ve Roma İmparatorluğu'nun yayılımı:
Kırmızı - MÖ 133
Turuncu - MÖ 44 (Cumhuriyetçi generallerin zaferlerinden sonra)
Sarı - 14 (Augustus'un ölümü)
Yeşil – 117 (en geniş dönemi)

Bu reformlar Roma cumhuriyeti geleneğine göre alışılmadık şeylerdi. Ancak senato
artık Sezar'ı öldürme cesaretini gösteren cumhuriyetçi patricilerden
oluşmuyordu. Bu senatörlerin büyük bölümü iç savaşlarda ölmüştü ve senatodaki
muhafazakâr cumhuriyetçilerin Cato ve Cicero gibi liderleri çoktan ölmüşlerdi.
Octavianus senatoyu şüpheli unsurlardan temizlemiş ve kendi taraftarlarıyla
doldurmuştu. Tüm bu işlemler sırasında senatonun ne kadar özgür olduğu ve perde
arkasında ne tür anlaşmaların yapıldığı bilinmemektedir.

Tuna ve Elbe nehirleri boyunca imparatorluğun sınırlarını güvenlik altına almak
amacıyla Octavianus İllirya, Moesia, Pannonia ve Germania'nın işgal edilmesini
emretti. Başta her şey planlandığı gibi gittiyse de sonrası felaketle
sonuçlandı. Ayaklanan İlliryalı kabileler bastırılmak zorunda kaldı ve Publius
Quinctilius Varus komutasındaki üç lejyon pusuya düşürüldü ve 9 yılında Varus
Savaşı'nda Arminius liderliğindeki Germen barbarlar tarafından yok edildiler.
Tedbirli davranan Augustus Ren'in batısındaki tüm toprakları güvenlik altına
aldı ve karşı baskınlarla kendini tatmin etti. Ren ve Tuna nehirleri Roma
İmparatorluğu'nun kuzeydeki kalıcı sınırları haline geldi.


KAYNAKÇA

[değiştir | kaynağı değiştir]

Augustus dönemi öncesindeki cumhuriyet dönemine oranla çok daha zayıf bir
şekilde kaydedilmiştir. Bu dönemle ilgili önemli başlıca kaynaklar şunlardır:

 * Res Gestae Divi Augusti, Augustus'un fazlasıyla gayretkeş otobiyografisi,
 * Velleius Paterculus'un Historiae Romanae adlı kitabı Augustus döneminin
   yıllık olaylarını en iyi aktaran ancak dezorganize bir çalışmadır,
 * Yaşlı Senca'nın Controversiae ve Suasoriae adlı kitapları.

Roma İmparatorluğu'nun Genişlemesi


JULIO-CLAUDIAN HANEDANI (14-68)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Julio-Claudian Hanedanı

Augustus'un kızı Julia'dan üç torunu vardı. Hiçbiri Augustus'un yerine
geçebilecek kadar uzun yaşamadı. Dolayısıyla yerine karısı Livia'nın ilk
evliliğinden olan üvey oğlu Tiberius geçti.[7] Augustus Roma'nın en eski patrici
ailesi olan Julius ailesinden geliyordu. Diğer tarafta Tiberius ise Julius
ailesi kadar eski olmayan Claudius ailesinden geliyordu. Onların haleflerinin
hepsi de Tiberius'un kardeşi Nero Claudius Drusus dolayısıyla Claudius
ailesinden ve Augustus'un ilk evliliğinden olan kızı Yaşlı Julia (Caligula ve
Nero) veya Augustus'un kızkardeşi Küçük Octavia (Claudius) vasıtasıyla Julius
ailesindendi. Bu yüzden tarihçiler bu hanedandan "Julio-Claudian" adıyla
bahseder.


TIBERIUS (14-37)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Tiberius

Tiberius'un yönetiminin ilk yılları huzurlu ve nispeten tehlikesizdi.[8]
Roma'nın tüm gücünü güvence altına aldı ve hazineyi zenginleştirdi. Ancak çok
geçmeden Tiberius'un saltanatına paranoya ve iftira hâkim oldu. 19 yılında
birçok kimse tarafından yeğeni Germanicus'un ölümünden sorumlu tutuldu. 23
yılında oğlu Drusus öldü. Tiberius giderek kendi içine çekildi. Bir dizi ihanet
davası ve idam başlattı. İktidarını muhafız komutanı Lucius Aelius Sejanus'a
bıraktı. Kendisi 26 yılında Capri adasındaki villasında yaşamak üzere emekli
oldu.[9] Yönetimi bıraktığı Sejanus iştahla zulmetmeye devam etti. Sejanus 31
yılında Tiberius'un yanında eş konsül olarak ve imparatorun yeğeni Livilla ile
evlenerek gücünü pekiştirdi. Bu noktada kendi kazdığı çukura düştü. O güne kadar
kendi çıkarına kullandığı imparatorun paranoyası kendi aleyhine döndü. Aynı yıl
Sejanus birçok yakınıyla birlikte idam edildi. Zulüm 37 yılında Tiberius'un
ölümüne kadar sürdü.[10]


CALIGULA (37-41)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Caligula

Tiberius öldüğü sırada yerine geçebilecek kişilerin büyük bölümü gaddarca
öldürülmüştü. Akla yatkın olan vâris (ve Tiberius'un kendi tercihi) küçük yeğeni
Germanicus'un oğlu Gaius'tu (daha bilinen adıyla "Caligula" ya da "ufak
papuçlar"). Caligula zulme son verip amcasının kayıtlarını yakarak iyi bir
başlangıç yaptı. Ancak ne yazık ki çok geçmeden hastalığa yakalandı. 37'nin
sonlarında Caligula aklî dengesizlikler göstermeye başladı. Modern yorumcular
hastalığının aklî dengesizliğe, hipertiroidi ve hatta sinir krizine (belki de
Caligula'nın konumundan ötürü) yol açan ensefalit olduğunu düşünmektedirler.
Sebebi ne olursa olsun o noktada hükümdarlığında bariz bir değişim olmuş ve
hayatını ele alanların kendinin deli olduğunu düşünmelerine neden olmuştur.[11]

Caligula'nın hayatıyla ilgili bilinenlerin çoğu Suetonius'un Oniki Sezar'ın
hayatları adlı çalışmasında anlattıklarıdır.[10] Suetonius'a göre Caligula bir
keresinde en sevdiği atı Incitatus'u Roma senatosuna atamaya kalkmıştı. Deniz
tanrısı Neptün ile savaşmaları için askerlerine Britanya'yı işgal etmelerini
emretmiş ama son dakikada fikrini değiştirip Fransa'nın kuzeyinde deniz kabuğu
toplatmıştı. Kız kardeşleriyle ensest ilişkilere girdiğine inanılmaktadır.
Heykelinin Kudüs'teki tapınağa dikilmesini emretmişti. Eğer arkadaşı kral Herod
tarafından bu fikrinden vazgeçirilmemiş olsa şüphesiz bir isyana sebep olacaktı.
İnsanları gizlice öldürtüp, sonra da sarayına davet ederdi. Gelmediklerinde ise
şaka yollu intihar etmiş olabileceklerini söylerdi. 41 yılında Caligula muhafız
komutanı Cassius Charea tarafından öldürüldü. İmparatorluk ailesinden göreve
gelebilecek tek kişi amcası Tiberius Claudius Drusus Nero Germanicus'tu.


CLAUDIUS (41-54)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Claudius

Claudius uzun süre ailenin geri kalanı tarafında zayıf ve aptal biri olarak
görülmüştü. Oysa ne amcası Tiberius gibi paranoyak, ne de yeğeni Caligula gibi
deliydi. Bu yüzden de imparatorluğu makul bir dirayetle yönetebilme becerisine
sahipti. Bürokrasiyi iyileştirmiş ve vatandaşlık ve senato tutanaklarını daha
etkin hale getirmiştir. Ayrıca Büyük Britanya'nın işgaline ve
kolonileştirilmesine devam etmiş (43) ve imparatorluğa doğuda yeni eyaletler
katmıştır. Ostia'da Roma için kışlık bir liman inşa ettirmiş böylece kötü hava
koşullarında imparatorluğun diğer kısımlarından hububatın gelmesi için bir yer
sağlamıştır.[12]

Kendi aile yaşantısında ise Claudius o kadar başarılı değildi. Karısı Messalina
kendini aldatıyordu. Claudius bunu öğrendiğinde Messalina'yı idam ettirdi ve
yeğeni Genç Agrippina ile evlendi. Agrippina beraberindeki bir dizi azledilmişle
birlikte Claudius'un üzerinde aşırı derecede bir nüfuz oluşturdular ve her ne
kadar ölümüyle ilgili çelişkili anlatımlar olsa da Claudius'u 54 yılında
karısının zehirlemiş olması kuvvetle muhtemeldir. Claudius'un ölümü
Agrippina'nın kendi oğlu 17 yaşındaki Luciuc Domitius Nero'nun önünü açmış
oldu.[12]


NERO (54-68)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Nero

Nero 54 yılında 68'e kadar iktidarda kaldı. Hükümdarlığı sırasında dikkatini
daha fazla diplomasi, ticaret ve imparatorluğun kültürel sermayesinin
arttırılmasına verdi. Tiyatroların inşa edilmesi için emirler verdi ve spor
oyunlarını destekledi.[10] Hükümdarlığı sırasında Partlara karşı başarılı bir
savaş yürütüldü ve barış antlaşması yapıldı (58-63), Briton isyanı bastırıldı
(60-61) ve Yunanistan ile kültürel bağlar geliştirildi. Ancak Nero bir tiran ve
64 yılında "Roma yanarken lir çalan imparator" olarak hatırlanır. Askeri bir
darbe sonucunda Nero gizlenmek durumunda kaldı. Anlatılanlara göre Roma senatosu
tarafından idam edilmesi söz konusu olunca 68 yılında intihar etti. Son sözleri
"Ey Jüpiter, içimde nasıl bir sanatçı yok oluyor!" idi.[13]


DÖRT İMPARATOR YILI

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Dört İmparator Yılı

Nero'nun 68 yılında intihar etmek zorunda kalmasının ardından "dört imparator
yılı" olarak bilinen kısa bir iç savaş (MÖ 31'de Antonius'un ölümünden beri
yaşanan ilk iç savaş) yaşandı. 68'in Haziran ayı ile 69'un Aralık ayı arasında
Roma Vespasianus'un Flavius Hanedanı’nın ilk hükümdarı olarak başa geçişine
kadar Galba, Otho ve Vitellius'un iktidara gelip gitmelerine tanık oldu. İç
savaş Roma İmparatorluğu tarihinde döngüsel siyasi huzursuzluğun simgesi
olmuştur. İç savaş nedeniyle yaşanan askerî ve siyasi anarşinin Batavia'daki
isyan gibi çok ciddi sonuçları olmuştur.[14]


FLAVIUS HANEDANI (69-96)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Flavius Hanedanı

Flavius Hanedanı kısa süreli bir hanedan olmakla birlikte düşkün duruma gelmiş
bir imparatorluğa tekrar istikrar getirmişti. Özellikle daha merkeziyetçi
yönetimlerinden ötürü bu hanedandan gelen üç imparator da eleştirilmişse de 3.
yüzyıla kadar varlığını sürdürebilecek kadar istikrarlı bir imparatorluk için
gerekli reformları yapmışlardı. Öte yandan askerî kökenleri senato daha da
marjinalleşmesine ve birinci princeps ya da vatandaştan imperator ya da
imparatora doğru katî bir yönelime neden olmuştur.


VESPASIANUS (69-79)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vespasianus Roma İmparatorluğu'nun doğusunun büyük bölümünün yönetiminden
sorumlu son derece başarılı bir Roma generaliydi. Kendisi Galba'nın imparator
olma talebini desteklemiş, Galba'nın ardından da tahtın en büyük müsabığı haline
gelmiştir. Otho'nun intihar etmesinin ardından Vespasianus Roma'nın kışlık
hububat tedarikçisi Mısır'ı kontrolü altına almayı başararak rakibi Vitellius'u
yenebileceği güçlü bir konuma gelmişti. 20 Aralık 69 günü Vespasianus'un
taraftarları Roma'yı işgal ettiler. Vitellius kendi askerleri tarafından
öldürüldü ve ertesi gün altmış yaşındaki Vespasianus Senato tarafından imparator
olarak onaylandı.

Muhalif senatörleri kovdu. Aynı zamanda Nero'nun eylemleri ve takip eden
yıllardaki krizler nedeniyle 200'e düşen senatör sayısını 1.000'e çıkardı. Yeni
senatörlerin çoğu Romalı değil, daha ziyade İtalya ve batı eyaletlerindeki şehir
merkezlerindendi.

Roma'yı Nero'nun aşırı harcamaları ve iç savaşlar yüzünden oluşan malî yükten
kurtardı. Bunu yapmak için yalnızca vergileri artırmadı aynı zamanda yeni
vergiler de koydu. Ayrıca censura yetkileriyle tüm şehirlerin ve eyaletlerin
malî yapılarını dikkatlice inceleme fırsatı buldu. Bu eyalet ve şehirlerin çoğu
bir asırdan fazla zaman öncesine dayanan bilgi ve yapılandırmalara göre vergi
vermekteydi. Bu sağlam malî politikalar vasıtasıyla hazineyi kâra geçirmeyi
başardı ve bayındırlık işlerine girişti. Amphitheatrum Flavium'un (Kolezyum)
yapım emrini ilk Vespasianus vermişti. Ayrıca bir forum ve ortasında da bir
Huzur tapınağı inşa ettirmişti. İlave olarak sanata hatırı sayılır miktarda
sübvansiyon ayırdı.

Vespasianus görev süresince eyaletlerde de etkin bir imparatordu. Hispania'ya
ayrıca önem vermiş ve üç yüz kasaba ve şehirde yaşayan insanlara imparatorluğun
güvencesi olarak Latin hakları vermişti. Bu şekilde batı eyaletlerinde yeni bir
şehirleşme dönemini teşvik etti. Senatoya yaptığı ilavelerle senatoda
eyaletlerin daha fazla nüfuz sahibi olmalarını sağladı ve bu sayede
imparatorlukta birliği teşvik etti. İmparatorluğun sınırlarını da genişletti. Bu
genişlemelerin çoğu Vespasianus'un başlıca hedeflerinden biri olan sınır
savunmalarının güçlendirilmesi için yapılmıştı. 69 yılındaki kriz orduda
düzensizliğe neden olmuştu. En belirgin sorunlardan biri eyalet lejyonlarının
eyaletlerinin isteklerini temsil ediyor olması gerekenlere sadakatiydi. Bunun
başlıca nedeni destek birliklerinin askere kaydoldukları memleketlerinde
konuşlandırılmış olmasıydı. Vespasianus bu uygulamayı değiştirdi. Destek
birliklerini imparatorluğun diğer bölgelerinden adamlarla karıştırdı ya da
birlikleri başka bölgelere gönderdi. Ayrıca yeni bir askerî darbe ihtimalini
iyicene azaltmak için lejyonları sınır boyunca dağıttı. Belki de en önemli
askerî reformu İtalya dışında Galya ve Hispania'dan da, bu bölgelerin
Romanizasyonu ile paralel olarak lejyoner toplamasıydı.


TITUS (79-81)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vespasianus'un büyük oğlu Titus hükümdar olmak üzere hazırlanmıştı. Babasının
yanında başarılı bir general olarak hizmet vermiş, doğunun güvenlik altına
alınmasına yardımcı olmuş ve sonunda Suriye ve Yahudiye'deki Roma ordularının
komutanı olarak o sırada devam etmekte olan Yahudi isyanını bastırmıştı. Bir
süre babası ile birlikte konsül olarak görev yaparak tecrübe kazandı. Başa
geçtiğinde Roma toplumunun saygın bulmadığı bazı ilişkileri yüzünden endişeye
sebep olmuşsa da kısa sürede erdemli biri olduğunu ispat etmiş, tevekkülünün
göstergesi olarak babası tarafından sürgüne gönderilen birçok kişiyi bile geri
çağırmıştır.[15]

Ancak kısa süreli saltanatına iki felaket, 79'da Pompeii'deki Vezüv yanardağının
patlaması ve 80 yılında Roma'nın büyük bölümünü yerle bir eden yangın damgasını
vurmuştur. Bu trajedilerin ardından yapılan yeniden inşa faaliyetlerindeki
cömertliğiyle son derece popüler hale gelmiştir. Titus babasının zamanında
başlanan büyük amfi tiyatro ile son derece gurur duyuyordu. 80 yılında henüz
tamamlanmamış yapıda açılış törenleri düzenledi. 100 gün süren müsrif
gösterilerde 100 gladyatör yer aldı. Titus 81 yılında 41 yaşında tahminen bir
hastalık yüzünden öldü. Kardeşi Domitianus tarafından yerine geçmek için
öldürüldüğü iddia edilmiş de bu iddianın pek bir dayanağı yoktur.[15]


DOMITIANUS (81-96)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Domitianus

Flaviusların otokratik yönetimlerinden ötürü hepsinin senato ile ilişkileri
zayıftı ancak içlerinde yalnızca Domitianus ciddi sorunlarla karşılaşmıştı.
Konsül ve censura olarak sürekli hâkimiyetinin daha evvelden bir örneği yoktu.
Ayrıca genellikle bir imperator olarak tamamıyla askerî kıyafetler giyiyordu. Bu
Principatus dönemi imparatorlarının gücünün dayanağının, princeps'ten gelen
imparatorluk gücü olduğu fikrine tersti. Senatodaki itibarı bir yana Domitianus,
Roma halkını Roma'daki tüm ev sahiplerine yardım yapılması, yeni tamamlanan
Kolezyum'daki sıra dışı gösteriler ve babası ve ağabeyi döneminde başlanmış olan
bayındırlık ilerinin devam ettirilmesi gibi çeşitli yollarla memnun etmişti.
Ayrıca babası gibi malî işlere kafasının yattığı anlaşılmaktadır zira
müsrifliğine rağmen haleflerine iyi durumda bir hazine bırakmıştı.

Ancak hükümdarlığının sonlarına Domitianus son derece paranoyak bir hale
gelmiştir. Bu paranoyanın temelleri muhtemelen babasından gördüğü muamele ile
bağlantılıydı. Geçmişte kendine önemli sorumluluklar verilmişse de önemli
konularda başkalarının gözetimi olmadan kendine güvenilmemiştir. Germania valisi
ve komutanı Antonius Saturnius'un 89 yılındaki isyanının ardından bu paranoya
şiddetli ve hatta marazı seğirmelere dönüştü. Paranoyası yüzünden çok sayıda
kişinin tutuklanmasına, idam edilmesine ve birçok mülke el konmasına (ki bu
müsrifliğini açıklayabilir) yol açtı. Sonunda iş öyle bir noktaya geldi ki en
yakın danışmanları ve aile üyeleri korku içinde yaşar hale geldi. 96 yılında
senatodaki düşmanları, Stephanus (Julia Flavia'nın kâhyası), Praetor muhafızları
ve imparatoriçe Domitia Longina tarafından düzenlenen bir suikastle öldürüldü.


ANTONINLER (96-180)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sonraki yüzyıl "Beş İyi İmparator" dönemi olarak bilinir. Bu dönemde
imparatorluk makamı barışçıl bir şekilde el değiştirmiştir. Bu dönemin
imparatorları selefleri henüz hayattayken halef olarak evlat edinilmişlerdi.
Haleflerin belirlenmesi seçilecek bireylerin meziyetlerine bağlı olsa da
evlatlık sisteminin başarıyla devam etmesinin ardındaki esas nedenin sonuncu
hariç bu dönemdeki imparatorların hiçbirinin doğal vârisinin olmaması
gösterilmiştir.[16]

Roma İmparatoluğu'nun en geniş halinde sınırları


NERVA (96-98)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Nerva

Başa geçtikten sonra Nerva yeni bir tarz ortaya koydu. İhanetten hapsedilmiş
olanları serbest bıraktı, ihanetten kovuşturma açılmasını yasakladı, haczedilmiş
mülkleri sahiplerine geri verdi ve Roma Senatosu'nu yönetimine dahil etti.
Muhtemelen bu şekilde davranmasının sebebi nispeten popüler (dolayısıyla da
hayatta) kalmak içindi ancak yine de bu yaklaşımı tam anlamıyla yardımcı olmadı.
Ordu içinde Domitianus'a destek hâlâ çok güçlüydü ve 97 yılının Ekim'inde
Praetor Muhafızı Palatin tepesindeki imparatorluk sarayını kuşatarak Nerva'yı
rehin aldı. Nerva ordunun taleplerini kabul etmeye zorlandı, Domitianus'un
ölümünden sorumlu olanları teslim etmeyi kabul etti ve hatta isyancı muhafızlara
teşekkür eden bir konuşma yaptı. Bu olaydan kısa süre sonra yönetimini
güçlendirmek için Germen sınırındaki orduların komutanı olan Trajan'ı evlat
edindi. Nerva'ya yönelik ayaklanmanın sorumlusu muhafız Casperius Aelianus daha
sonra Trajan'ın iktidarı sırasında idam edildi.[16]


TRAJAN (98-117)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Trajan

112 yılında Partların Nero'nun devrinden beri elli yıldır Romalılar ile
egemenliğini paylaştıkları Ermenistan tahtına kabul edilemez birini getirme
kararları üzerine Trajan, Ermenistan'a sefere çıktı. Kralı devirdi ve ülkeyi
Roma İmparatorluğu'nun kontrolüne soktu. Ardından güneye Part İmparatorluğu
üzerine gitti ve Babil, Selevkeia ve son olarak da başkent Tizpon'u ele geçirdi.
Basra körfezine doğru devam ederek burada imparatorluğun yeni eyaleti
Mezopotamya'yı ilan etti ve Büyük İskender'in yolundan gitmek için çok yaşlı
olmasına hayıflandı. Ama durmadı. 116 yılında Susa'yı ele geçirdi. Part kralı I.
Osreos'u devirdi ve yerine kendi kuklası Parthamaspates'i getirdi. Roma
İmparatorluğu doğuda bir daha onun zamanındaki kadar genişlemedi.[16]


HADRIANUS (117-138)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Hadrianus

Askerî idare bakımından mükemmelliği bir yana Hadrianus'un hükümdarlığına büyük
çaplı askerî çatışmalardan ziyade imparatorluğun geniş topraklarının savunulması
ağırlık koydu. Savunulmasının mümkün olmadığını düşünerek Tarajan'ın
Mezopotamya'da ele geçirdiği topraklardan geri çekildi. 121 yılında Partlarla
savaşın eşiğine gelindi ancak Hadrianus barış yapılmasını sağladı. Hadrianus'un
ordusu Simon Bar Kokhba önderliğinde Yahudiye'de çıkan büyük Yahudi isyanını
(132-135) bastırdı.[16]

Hadrianus eyaletleri kapsamlı bir şekilde gezen ilk imparatordu. Gittiği
yerlerde yerel inşaat projelerine para yardımlarında bulundu. Britanya'da meşhur
Hadrianus Duvarını inşa ettirdi. Ayrıca Kuzey Afrika ve Almanya'da benzer
savunma hatları yaptırdı. İç politikaları barış ve refah üzerine kuruluydu.
Hadrianus bu ziyaretlerden birini Edirne'ye yapmıştı. Yerel Trak kralların
önemli bir şehri olan Edirne'ye bir kale yaptırmıştı. Hadrianus ya da Adrianus'a
ithafen şehrin adı Adrianopolis olarak değiştirilmişti. Adrianopolis adı zamanla
Adrian'a oradan da Edirne'ye dönmüştür.[16]


ANTONINUS PIUS (138–161)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Antoninus Pius'un dönemine tamamen barış hâkimdi. Mauretania, Yahudiye ve
Britanya'da kimi askerî huzursuzluklar olduysa da hiçbiri ciddi değildi.
Antoninus Duvarının Britanya'daki huzursuzluk üzerine inşa edildiği
sanılmaktadır.[16]


MARCUS AURELIUS (161–180)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Marcus Aurelius

Bu dönemde Germen kabileler ve diğer halklar kuzey Avrupa sınırına birçok
saldırıda bulundular. Doğudaki savaşçı kabileler yüzünden özellikle Galya ve
Tuna'nın öteki yakasına yöneldiler. Marcus Aurelius'un bu kabilelere karşı
yaptığı seferler Marcus Aurelius sütununda anılmıştır. Asya'da canlanan Part
İmparatorluğu yeni saldırılarda bulunmuştur. Marcus Aurelius bu saldırıları
karşılamak için eş imparatoru Verus'u doğudaki lejyonlara komuta etmesi için
gönderdi.[16]


COMMODUS (180-192)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Commodus

Marcus Aurelius'un oğlu olan Commodus'un 180 ile 192 yılları arasındaki
hükümdarlığı ile "Beş İyi İmparator" dönemi son erdi. Bir yüzyıl aradan sonraki
ilk doğrudan vâris olarak gayet iyi işlemiş olan evlatlık vâris sistemini
sonlandırmıştır. 177'den itibaren babasıyla birlikte eş imparator olmuştur. 180
yılında babasının ölümünün ardından tek başına imparator olduğunda ilkin Roma
halkının gözünde ümit vadetmişti. Ancak babası ne kadar cömert ve bağışlayıcıysa
Commodus da tam tersiydi. Edward Gibbon, Roma İmparatorluğu'nun Gerileyiş ve
Çöküş Tarihi adlı eserinde Commodus'un ilk yıllarında iyi bir yönetim
gösterdiğini belirtir. Ancak aralarında ailesinden kimselerin de bulunduğu bir
suikast girişiminin ardından Commodus paranoyaklaşmış ve akıl sağlığını
kaybetmiştir. Pax Romana (Roma barışı) Commodus'un hükümdarlığı ile sona
ermiştir. Bir anlamda suikast girişiminin Roma İmparatorluğu'nun uzun soluklu
çöküşünü başlattığı da söylenebilir.[16]


SEVERUSLAR HANEDANI (193-235)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Severuslar Hanedanı

Severuslar dönemi Septimius Severus (193-211), Caracalla (211-217), Macrinus
(217-218), Elagabalus (218-222) ve Alexander Severus'un (222-235) giderek
sorunlu hale gelen hükümdarlıklarını kapsar. Hanedanın kurucusu Luciuc Septimius
Severus Afrika'daki Leptis Magnus şehrinin önde gelen ailelerinden birindendi.
Julia Domna ile yaptığı evlilikle Suriyeli seçkin bir aile ile ittifak kurmuştu.
Elagabalus ve Alexander Severus gibi Suriye kökenli imparatorlara iktidar yolunu
açan taşralı geçmişleri ve kozmopolit ittifakları Roma İmparatorluğu'nun
Antoninler döneminde elde ettiği geniş siyasi yapıyı ve ekonomik kalkınmayı
ortaya koyar. Genelde başarılı bir yönetici olan Septimius Severus ordunun
desteğini tam sadakat için verdiği sağlam ücretlerle sağladı ve equestrian
subayları yönetimdeki kilit pozisyonlardaki senatörlere vekil tayin etti. Bu
şekilde imparatorluk yönetiminin iktidar merkezini başarılı bir şekilde
imparatorluğa yaydı.

Septimius Severus'un oğlu "Caracalla" takma adlı Marcus Aurelius Antoninus 212
yılında Roma vatandaşlığını Roma İmparatorluğu'nun tüm özgür sakinlerine
sağlayan Constitutio Antoniniana yasasını çıkartarak İtalyalılarla taşralılar
arasındaki tüm yasal ve siyasi ayrıcalıkları kaldırdı. Ayrıca Caracalla
Roma'daki meşhur Caracalla Kaplıcalarını yaptırdı. Kaplıcanın tasarımı sonradan
yapılan birçok anıtsal kamu binasına örnek olmuştur. Giderek dengesizleşen ve
otokratikleşen Caracalla praefectus praetorio Macrinus'un 217 yılındaki
suikastine kurban gitti. Macrinus kısa süreliğine senato sınıfından olmayan ilk
imparator olarak görev yaptı. Ancak imparatorluk sarayındaki kadınların
komplosuyla 218 yılında Elagabalus 218 yılında başa geçti. Ardından 222 yılında
hanedanın son üyesi Alexander Severus imparator oldu. Severuslar döneminin son
aşamasında senato az da olsa eski gücüne kavuşmuş ve bir dizi malî reformlar
yapılmıştı. Doğuda Sasani İmparatorluğu'na karşı ilk başlarda elde edilen
başarılara karşın Alexander Severus'un orduyu kontrol altında tutmaktaki
yetersizliği sonunda ayaklanmaya ve 235 yılında suiakaste uğramasına neden oldu.
Alexander Severus'un ölümü art arda gelen asker-imparatorların ve neredeyse
yarım yüzyıl süren iç savaş ve çekişmelerin önünü açtı.


ÜÇÜNCÜ YÜZYIL KRIZI (235-284)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Üçüncü Yüzyıl Krizi

Üçüncü Yüzyıl Krizi 235 ile 284 yılları arasında Roma İmparatorluğu'nun
parçalandığı ve yıkılmanın eşiğine geldiği dönem için kullanılan bir
isimlendirmedir. Bu döneme "askerî anarşi" dönemi de denir.[17]

Augustus'un MÖ 1. yüzyıldaki iç savaşlara son vermesinin ardından imparatorluk
sınırlı sayıda dış istilaların yaşandığı, iç barışın ve ekonomik refahın hâkim
olduğu bir dönem (Pax Romana) yaşamıştı.[18] Ancak üçüncü yüzyılda imparatorluk
askerî, siyasi ve ekonomik krizler yaşayarak çökmeye başladı. Sürekli barbar
akınları, iç savaş ve hiperenflasyon vardı. Sorunun bir bölümü Augustus'un
kurmuş olduğu düzenden kaynaklanıyordu. Augustus konumunu önemsiz göstermemek
için imparatorların veraseti ile ilgili kurallar koymamıştı.

1. ve 2. yüzyıllarda veraset yüzünden çıkan anlaşmazlıklar kısa süreli iç
savaşlara neden olmuştu. Fakat 3. yüzyılda bu iç savaşlar sürekli hale geldi ve
imparator adaylarının hiçbiri rakiplerine üstünlük sağlamayı ya da imparator
olarak konumunu uzun süre muhafaza etmeyi başaramadı. 235 ve 284 yılları
arasında 25 farklı imparator Roma'yı yönetti. İkisi dışında bu imparatorların
hepsi de ya suikaste kurban gitti ya da savaş alanında öldürüldü. Roma ordusu
sınırlara yığılmıştı, bu yüzden istilacılar bir kere sınırı geçtikleri vakit
onları durdurmak mümkün değildi. Vatandaşların yerel yönetimlere iştirakının
azalması imparatorları müdahale etmeye zorladı ve bu da giderek merkezî
hükûmetin sorumluluklarını artırdı.

Bu dönem Diocletianus'un başa geçmesiyle sona erdi. Diocletianus becerisiyle ya
da şansıyla kriz döneminde yaşanan derin sorunların büyük bölümünü çözdü. Ancak
temel sorunlar devam edecek ve sonunda batı imparatorluğunun yıkılmasına neden
olacaktı. Bu dönemdeki değişim Geç Antik Çağ'ın başlangıcı ve Klasik Antikitenin
de sonudur.


DIOCLETIANUS VE TETRARŞI (285-305)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Diocletianus ve Tetrarşi

İmparatorluğun batı ve doğu imparatorlukları olarak ikiye ayrılması aşamalı bir
süreçti. 285'in Temmuz ayında Diocletianus rakibi Carinus'u yendi ve tek başına
imparator oldu.

Diocletianus iç baskılara ve iki cephedeki askerî tehditlere karşı
imparatorluğun tek bir imparator tarafından yönetilmesinin mümkün olmadığını
gördü. Bu nedenle imparatorluğu ikiye böldü ve Augustus unvanıyla hüküm sürecek
eşit iki imparator mevkii yarattı. Diocletianus imparatorluğun doğusunun, eski
arkadaşı Maximianus ise batının imparatoru oldu. Bu şekilde ileride Batı Roma ve
Doğu Roma imparatorluklarına dönüşecek yapıları oluşturmuş oldu.[19]

293 yılında her iki Augustusun da kendilerine idari meselelerde yardımcı
olmaları ve bir verâset sistemi oluşturmak için Sezar adıyla birer alt imparator
atamalarıyla imparatorluk biraz daha bölündü. Galerius Diocletianus'un altında,
Constantius Chlorus da Maximianus'un altında Sezar oldular. Bu yapı modern
uzmanların tetrarşi (Yunanca: "dörtlü yönetim") adını verdikleri yapıyı meydana
getirdi.[20] Roma'da yıllarca en yetkili kişinin kim olacağı ile ilgili kanlı
tartışmalar imparatorlar barışçıl bir yolla başa geçmelerini sağlayan bu yapıyla
sona erdi. İmparatorluğun iki yarısında da her Sezar kendini seçen Augustusun
yerine geçecek ve kendine yeni bir Sezar seçecekti. 1 Mayıs 305'te Diocletianus
ve Maximianus konumlarından feragat ettiler. İki Sezar'ı da Galerius seçti.
Kendisi için yeğeni Maximinus'u, Constantius için ise Flavius Valerius Severus'u
seçti. Bu düzenleme Diocletianus ve Maximianus döneminde ve onların ardından
kısa bir süre işledi. Roma devleti içindeki gerilimler eskisine göre daha az
şiddetliydi. Roma İmparatorluğu'nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi adlı eserinde
Edward Gibbon bu düzenlemenin dört yönetici arasındaki evlilik bağları nedeniyle
iyi işlediğini belirtir. Gibbon yeni düzenlemeyi "müziğin koro bölümüne"
benzetir. Diocletianus ve Maximianus'un çekilmeleriyle armoni bozulmuştur.

Ateşli bir pagan olan Diocletianus başlangıçta bir süre tolerans gösterdiyse de
imparatorluk içinde sayıları sürekli artan Hristiyanlar’dan rahatsızdı. Bu
nedenle onları Nero'dan beri görülmemiş bir şekilde cezalandırdı. Bu tarihte
Hristiyanlar’ın maruz kaldığı en büyük zulümlerden biriydi.[21]


KONSTANTIN HANEDANI (305-363)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Konstantin hanedanı


KONSTANTIN VE OĞULLARI

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tetrarşi 25 Temmuz 306'da Constantius Chlorus'un ölümüyle sona erdi.
Constantius'un Eboracum'daki askerleri ve oğlu Konstantin'i hiç vakit
kaybetmeden Augustus ilan ettiler. 306'nın Ağustos ayında Galerius Severus'u
Augustus pozisyonuna atadı. Roma'da ise Maximianus'un oğlu Maxentius 28 Ekim
306'da Augustus ilan edildi. Maxentius'u prateor muhafızı desteklemişti. Bu
durumda imparatorluğun beş yöneticisi olmuştu. Dört Augustus (Galerius,
Konstantin, Severus ve Maxentius) ve bir Sezar (Maximinus).

307 yılında Maximianus oğlu Maxentius'un yanında Augustus mevkine döndü. Böylece
imparatorluğun yönetici sayısı altıya çıkmış oldu. Galerius ve Severus İtalya'ya
Maximianus ve Maxentius'un üzerine sefere çıktılar. Severus 16 Eylül 307'de
Maxentius tarafından öldürüldü. İtalya'daki iki Augustus Konstantin'i
Maximianus'un kızı ve Maxentius'un kızkardeşi Fausta ile evlendirerek Konstantin
ile ittifak kurdu. 307 yılı sonunda imparatorlukta dört Augustus (Maximianus,
Galerius, Konstantin ve Maxentius) ve bir Sezar vardı.

311 yılında Galerius Hristiyanlara yönelik zulme resmen son verdi ve Konstantin
313 yılında Milano fermanıyla Hristiyanlığı yasal hale getirdi.

Konstantin'in ölümünün ardından imparatorluk üç oğlu arasında bölündü. Batı en
büyük oğlu II. Constantinus ve en küçük oğlu Constans arasında paylaşıldı. Doğu
ise Konstantinopolis de dahil olmak üzere II. Constantius'un oldu.

II. Constantinus 340 yılında en küçük kardeşi ile girdiği çatışmada öldü.
Constans ise ordunun Augustus ilan ettiği Magnentius ile girdiği çatışmada 18
Ocak 350 tarihinde öldürüldü. Magnentius'a ilk muhalefet Roma'da kendini
Augustus ilan etmiş olan Constans'ın baba tarafından kuzeni Nepotianus'tan
geldi. Nepotianus annesi Eutropia ile birlikte öldürüldü. Diğer kuzeni
Constantia, Vetriano'yu Magnentius'a karşı kendini Sezar ilan etmeye ikna etti.
Vetriano 350 yılının 1 Mart'ından 25 Aralık'a kadar kısa bir süre başta kaldı.
Daha sonra meşru Augustus Constantius tarafından çekilmeye zorlandı. Mütegallibe
Magnentius Constantius ile çatışma halinde 353 yılına kadar batıda hüküm sürmeye
devam etti. En son yenilgisinin ardından intihar etti ve böylece Constantius
yegane imparator konumuna geldi.

Ancak 360 yılında Constantius'un yönetimine yeniden muhalefet geldi. Constantius
baba tarafından kuzeni ve üvey kardeşi Julianus'u 355 yılında batının Sezar'ı
ilan etmişti. Sonraki beş yıl boyunca Julianus aralarında Alamanların da
bulunduğu istilacı Germen kabilelere karşı bir dizi zafer kazanmıştı. Bu sayede
Ren sınırını güvenlik altına almış ve muzaffer Galyalı askerleri boşta kalmıştı.
Constantius o sırada Pers hükümdarı II. Şapur'a karşı başarısız giden
harekâtında ordusunu güçlendirmek için Julianus'un askerlerinin doğuya
gönderilmesini emretti. Bu emir üzerine Galyalı askerler ayaklandı. Julianus'un
Augustus ilan ettiler. Gerek Constantius, gerekse Julianus bir iç savaşa hazır
değildi. Constantius'un 3 Kasım 361'de ölmesi bu savaşın yaşanmasını engelledi.


JULIANUS VE JOVIANUS (361-364)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Julianus ve Jovianus

Julianus iki yıl boyunca tek başına hüküm sürdü. Yıllar önce Hristiyan olarak
vaftiz edilmişti ancak kendini Hristiyan olarak görmüyordu. Hükümdarlığı
döneminde amcası ve üvey babası Konstantin ve kuzenleri ve üvey kardeşleri II.
Constantinus, Constans ve II. Constantius tarafından paganlığa getirilen
kısıtlamalar ve cezalandırmalar kaldırıldı. Aksine Hristiyanlığa yönelik benzer
kısıtlamalar ve gayri resmî cezalandırmalar getirildi. 362 yılında pagan
tapınakları yeniden açıldı ve tapınak mülkleri yeniden tesis edildi. Önceden
sürgüne gönderilmiş olan Hristiyan piskoposlar geri çağrıldı. Geri gelen
Ortodoks ve Ariusçu piskoposlar sürtüşmelerine kaldıkları yerden devam ettiler
ve bu da kiliseyi büsbütün zayıflattı.

Julianus'un kendi geleneksel bir pagan değildi. Kişisel inançları büyük ölçüde
neoplatonizm ve antik Yunan ayinlerinden oluşuyordu. Rivayete göre Büyük
İskender'in reenkarnasyonu olduğuna inanıyordu. İnançlarını anlatan felsefe
çalışmaları yapmıştı. Ancak kısa süreli paganizmi diriltme çabaları ölümüyle
sona ermiştir. Julianus II. Şapur ile olan savaşa devam etmiştir. Savaşta
ölümcül bir yara almış ve 26 Haziran 363 günü ölmüştür. Gibbon'ın Roma
İmparatorluğu'nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi kitabına göre okla ölümcül bir yara
aldıktan sonra kampına götürülmüş ve burada bir veda konuşması yapmış ancak bu
konuşmada bir vâris göstermeyi reddetmiştir. Ardından generalleriyle ruhun
doğası üzerine tartışmış, ardından bir bardak su istemiş, suyu içtikten kısa
süre sonra da ölmüştür. Döneminin pagan kaynakları tarafından bir kahraman,
Hristiyan kaynakları tarafındansa hain olarak gösterilmiştir. Gibbon
Julianus'tan olumlu bahsetmiştir. Çağdaş tarihçiler kendini tartışmalı biri
olarak görür.

Julianus'un hiç çocuğu yoktu ve bir vâris de göstermemişti. Subayları biraz
muğlak bir subay olan Jovianus'u imparator seçtiler. Perslere Trajan döneminde
kazanılan toprakları bırakan antlaşmayla tanınır. Hristiyanların imtiyazlarını
geri vermiştir. Hristiyan kabul edilmesine karşılık inançları ile ilgili çok
fazla şey bilinmemektedir. 17 Şubat 364 günü ölmüştür.


VALENTINIANUS HANEDANI (364-392)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Valentinianus Hanedanı
I. Theodosius'in 395 yılında ölümünden sonra Batı ve Doğu Roma
imparatorluklarının haritası, günümüz sınırlarına eklenmiştir. Batı Roma
İmparatorluğu Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu


VALENTINIANUS VE VALENS

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Augustus'un seçimi yine subaylara kaldı. 28 Şubat 364 günü Pannonialı subay
Valentinianus Bitinya'da Nikaia'da Augustus seçildi. Ancak ordu bir yıl içinde
iki kere lidersiz kalmıştı, bu yüzden subaylar Valentinianus'tan bir eş yönetici
seçmesini talep ettiler. 28 Mart'ta Valentinianus küçük kardeşi Valens'i eş
yönetici olarak seçti ve imparatorluğu Diocletianus'un yaprığı şekilde böldü.
Valentinanus Batı Roma'nın, Valens ise Doğu Roma'nın başına geçti.

Valens'in seçilmesi çok geçmeden tartışmalara neden oldu. Julianus'un anne
tarafından Kilikyalı bir kuzeni olan Procopius'un Julianus'un muhtemel vârisi
olacağı düşünülmüş ancak hiçbir zaman böyle bir belirleme yapılmamıştı.
Jovianus'un seçilmesinden beri saklanmaktaydı. 365 yılında Valentinianus
Paris'te ve ardından da Reims'te Alamanlara karşı seferdeyken Procopius
Konstantinopolis'teki iki lejyonu rüşvet yoluyla yanına alıp Doğu Roma
başkentinin kontrolünü ele geçirdi. 28 Eylül'de Augustus ilan edildi ve çok
geçmeden Trakya ve Bitinya'yı kontrolüne aldı. İki muhalif Doğu Roma
imparatorunun savaşı Procopius'un yenilgisine kadar sürdü. Valens Procopius'u 27
Mayıs 366'da idam ettirdi.

4 Ağustos 367 tarihinde Valentinianus ve Valens tarafından üçüncü bir Augustus
daha ilan edildi. Valentinianus'un sekiz yaşındaki oğlu Gratianus, vekâleti
güvence altına almak için kâğıt üstünde eş yönetici seçildi.

375'in Nisan ayında Valentinianus Pannonia'yı istila etmiş olan Germen
kabilelerin üzerine sefere çıktı. Tuna üzerine bugün Slovakya sınırları içinde
olan Komarno'da elçilerle yapılan bir görüşmede Valentinianus öfkeli bir şekilde
bağırırken kafasındaki damarlardan biri çatladı ve 17 Kasım 375'te bu
rahatsızlıktan ötürü öldü.

Gratianus o sırada henüz 16 yaşında olduğu ve imparator olmak için hazır
değildi. Buna karşılık Pannonia'daki askerler henüz üç yaşında olan kardeşini
II. Valentinianus adıyla imparator ilan ettiler.

Gratianus bu kararı kabu etti ve Batı Roma'nın Galya bölümünün idaresini
üstlendi. İtalya, İllirya ve Afrika resmî olarak kardeşi ve üvey annesi Justina
tarafından idare ediliyordu. Ancak esas yetki yine de Gratianus'un ayağındaydı.


HADRIANAPOLIS MUHAREBESI (378)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Hadrianapolis Muharebesi

Bu sırada Doğu Roma İmparatorluğu da Germen kabilelerle sorunlar yaşıyordu. Bir
doğu Germen kabilesi olan Teuringi Hun istilasından kaçmak için topraklarını
terk etmişti. Liderleri Alavivus ve Fritigern ile Doğu Roma'ya sığınmışlardı.
Valens onları müttefik olarak 376 yılında Tuna'nın güneyine yerleşmelerine izin
vermişti. Ancak eyalet kumandanlarıyla sorunlar yaşayan kabile Romalılara karşı
ayaklandı.[22]

Sonraki iki yıl boyunca çatışmalar devam etti. Valens bizzat kendi 378 yılında
bir sefer düzenledi. Gratianus amcasına Batı Roma ordusundan destek gönderdi.
Ancak sefer Romalılar açısından felaketle sonuçlandı. İki ordu Edirne
yakınlarında karşılaştı. Valens sayısal üstünlüğünden ötürü kendine çok
güveniyordu. Bazı subayları Gratianus'u beklemesini önerdiyse de diğerleri
Valens'i hemen saldırmaya ikna ettiler. 9 Ağustos 378'de savaş Romalıların
bozguna uğraması ve Valens'in ölümüyle sonuçlandı. Tarihçi Ammianus Marcellinus
savaşta Roma ordusunun üçte ikisinin yok olduğunu hesaplamıştır. Ordunun kalan
üçte biri geri çekilmeyi başarmıştır.[23]

Savaşın çok uzun vadeli sonuçları olmuştur. Kayıpların içinde tecrübeli askerler
ve değerli yöneticiler vardı. Yerlerine geçebilecek çok fazla kimsenin olmaması
imparatorlukta liderlik sorunu doğurmuştu. Ayrıca Roma ordusu asker toplamakta
da zorlanmaya başlamıştı. Sonraki yüzyılda ordunun büyük bölümü Germen paralı
askerlerinden oluşacaktı.[24]

Bir diğer sorun ise Valens'in ölümüyle Gratianus ve II. Valentinianus'un yegane
iki Augustus olarak kalmış olmalarıydı. Bu durumda Gratianus fiilen tüm
imparatorluktan sorumlu hale gelmişti. Ancak Gratianus Doğu Roma için bir
Augustus arayışına girmişti. Eski bir seçkin general olan Kont Theodosius'un
oğlu Theodosius'u seçti.[19] Kont Theodosius bilinmeyen bir nedenle 375'te idam
edilmişti.[19] Theodosius 19 Ocak 379'da Augustus ilan edildi.


THEODOSIUS HANEDANI (379-457)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Theodosius hanedanı


BATIDA HUZURSUZLUK

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Britanya'da Roma hakimiyetinin sonu

Gratianus Batı Roma'yı bir süre başarıyla yönettiyse de giderek kayıtsızlaştı.
Zamanla Frank generali Merobaudes ve piskopos Milanolu Ambrose'nin kuklası
haline geldiği kabul edilir. Gratianus Roma'da geleneksel paganlığı yasaklayarak
ve Pontifex Maximus unvanından feragat ederek Roma Senatosunun bir bölümünün
desteğini kaybetti. Romalı askerler arasında da barbar kabul edilen kimselerle
yakınlığından ötürü popülaritesini yitirdi. Anlatılanlara göre kişisel
hizmetleri için Alanları işe alıyor ve halk önüne İskit savaşçısı kılığında
çıkıyordu.[19]

Theodosius öldüğünde Roma, MS 395

Bu arada Gratianus, II. Valentinianus ve Theodosius'a dördüncü bir Augustus daha
katıldı. Theodosius büyük oğlu Arcadius'u 383'ün ocak ayında Augustus ilan etti.
Arcadius bu sırada beş veya altı yaşındaydı ve gerçek anlamda bir yetkisi yoktu.
Yine diğer üç Augustus tarafından da eş yönetici olarak tanındı.

Gratianus'un azalan popülaritesi yılın sonraki bölümlerinde dört Augustus içinde
sorunlar yaratacaktı. Britanya'da bulunan İspanyol Kelt general Magnus Maximus
383 yılında askerleri tarafından Augustus ilan edildi ve Gratianus'a karşı
ayaklanıp Galya'yı işgal etti. Gratianus Lütes'ten Lugdunum'a kaçtı ve burada 25
Ağustos 383'te 25 yaşında öldürüldü.

İznik itikatını benimsemiş olan Maximus dine aykırı düşüncelere karşı cezalar
getirdi. Bunun sonucunda Augustusun kilise üzerinde bir yetkisinin olmadığını
savunan Papa Siricius ile arası açıldı.

Gratianus'un ölmünün ardından Maximus, o sırada on iki yaşında olan II.
Valentinianus ile mücadele etmek zorunda kaldı. İlk birkaç yıl Alpler iki rakip
Batı Roma imparatoru arasında sınırdı. Maximus Britanya, Galya, Hispania ve
Afrika'yı kontrol ediyordu. Maximus kendine başkent olarak Augusta Treverorum'u
(Trier) seçmişti.

Maximus çok geçmeden resmen tanınmak için II. Valentinianus ve Theodosius ile
müzakerelere başladı. 384 yılına gelindiğinde müzakereler sonuçsuz kalmıştı.
Maximus yalnızca meşru bir imparatorun yapabileceği bir şeyi yaptı ve çocuk
yaştaki oğlu Flavius Victor'u Augustus ilan etti. O yılın sonunda imparatorluğun
başında beş Augustus (II. Valentinianus, Theodosius, Arcadius, Magnus Maximus ve
Flavius Victor) vardı.

Theodosius 385 yılında karısı Aelia Flaccilla'nın ölümünün ardından II.
Valentinianus'un kız kardeşi Galla ile evlendi ve böylece iki Augustus
arasındaki ilişkiler güçlendi.

386 yılında Maximus ve Victor sonunda Theodosius tarafından resmen tanındı.
Ancak Valentinianus ikisini de tanımadı. 387 yılında Maximus rakibinden
kurtulmaya karar vererek Alpleri üzerinden Po vadisine geldi ve Milano'yu
doğrudan tehdit etmeye başladı. Valentinianus ve annesi Selanik'e kaçtılar ve
burada Theodosius'tan yardım istediler. Theodosius 388 yılında batıya sefere
çıktı ve Maximus'u yendi. Maximus 28 Temmuz 388 günü Aquileia'da yakalandı ve
idam edildi. Magister militum Arbogast Falvius Victor'u öldürmek üzere Trier'e
gönderildi. Theodosius Valentinianus'u yeniden başa getirerek kendini
desteklemeye ve diğer taht gaspçılarına karşı korumaya devam etti.


İMPARATORLUĞUN SON KEZ BÖLÜNMESI

[değiştir | kaynağı değiştir]
Roma İmparatorluğu'nun Dünya haritası üzerindeki en geniş sınırları

II. Valentinianus 392 yılında Viyana'da öldürüldü. Arbogast Eugenius'u imparator
yapmayı planlıyordu. Ancak doğu imparatoru Theodosius Eugenius'u imparator
olarak tanımayı reddetti ve batıyı işgal ederek Arbogast ve Eugenius'u Frigidus
Savaşında yenilgiye uğratıp öldürdü. Böylece imparatorluğu kendi yönetimi
altında birleştirmiş oldu.

Roma İmparatorluğu'nun bölünmesinin nedenleri:

 * Paralı askerlerin ayaklanması
 * Valilerin ayaklanması
 * Ekonomik sıkıntılar
 * Savaşların uzaması
 * Hristiyan halkın ayaklanması
 * Kavimler göçünden gelen kavimlerin Roma savunmasını çökertmeleri

Theodosius imparatorluğun tümünü yöneten son imparatordur. 395 yılında ölümünün
ardından imparatorluğu oğulları Arcadius ve Honorius arasında bölüştürüldü.
Arcadius başkenti Konstantinopolis olmak üzere doğunun imparatoru, Honorius da
başkenti önceleri Milano sonradan ise Ravenna olan batının imparatoru oldu. Roma
devleti beşinci yüzyıl boyunca farklı iktidar merkezlerinde iki farklı
imparatora sahip olmaya devam etti. Doğuda, Latince resmî yazışmalarda, Yunanca
halk arasında konuşuluyordu (Bu durum daha sonra değişecek ve Yunanca Doğu Roma
İmparatorluğunun resmi dili olacaktır). İki imparatorluk siyasi olarak değilse
de ismen, kültür bakımından ve tarihî bakımdan aynı devletti.

Theodosius'un ölümünün ardından Batı ve Doğu Roma İmparatorlukları.
  Batı Roma İmparatorluğu
  Doğu Roma İmparatorluğu


BATI ROMA İMPARATORLUĞU (395-476)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşü

395'ten sonra Batı Roma'nın başındakiler genellikle kukla imparatorlardı. Çoğu
zaman imparatorluğun gerçek yöneticileri magister militum ve patrici unvanlarını
almış güçlü askerlerdi. (395-408 yılları arasında Stilicho, 411-421 yılları
arasında Constantius, 433-454 yılları arasında Aetius ve 457-472 yılları
arasında Ricimer).

Roma şehri 410 yılında isyancı Vizigotlar tarafından üç gün boyunca, 455 yılında
da daha önce görülmemiş bir şekilde Vandallar tarafından on dört gün boyunca
yağmalanmıştı.

474 yılının Haziran ayında Julius Nepos Batı Roma imparatoru oldu. 475 yılında
magister militum Flavius Orestes ayaklandı ve oğlu Romulus Augustus'u Roma
imparatoru yaptı. Nepos Dalmaçya'ya kaçtı. Öte yandan Doğu Roma imparatoru Zeno
kendini tanımadığı için Romulus teknik olarak bir gaspçıydı ve Nepos hâlen yasal
olarak Batı Roma'nın imparatoruydu. Yine de Romulus Augustus son Batı Roma
imparatoru olarak bilinir.

476 yılı genel olarak Batı Roma İmparatorluğu'nun sona erdiği tarih olarak kabul
edilir.[25] O yıl Orestes hizmetindeki Germen paralı askerlerinin İtalya'dan
toprak edinme taleplerini reddetti. Aralarında Herulilerin de olduğu askerler
ayaklandı. Ayaklanmanın başında Germen Kralı Odoacer vardı. Odoacer ve adamları
Orestes'i yakalayıp idam ettiler. Birkaç hafta içinde Ravenna ele geçirildi ve
Romulus Augustus tahttan indirildi. Odoacer çok geçmeden İtalya'nın geri kalan
kısmını da ele geçirdi.


DOĞU ROMA İMPARATORLUĞU (395-1453)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Doğu Roma İmparatorluğu

Batı Roma İmparatorluğu'nun 5. yüzyılda yıkılmasına karşılık daha zengin olan
Doğu Roma İmparatorluğu ayakta kalmayı başardı[26] ve 6. yüzyılda imparator I.
Justinianus yönetiminde İtalya ve İllirya'nın bir bölümünü Ostrogotların, kuzey
Afrika'yı Vandalların ve Hispania'nın güneyini de Vizigotların elinden almayı
başardı. Güney Hispania'nın işgali kısa süreli olduysa da kuzey Afrika bir
yüzyıl kadar Doğu Roma'nın elinde kaldı. 1453 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun
Konstantinopolis'i (İstanbul) fethetmesiyle Doğu Roma İmparatorluğu
yıkıldı.[27][28]


AYRICA BAKINIZ

[değiştir | kaynağı değiştir]
 * Roma
 * Romulus ve Remus
 * Latinler
 * İtalikler
 * Latince
 * Romalılar
 * Antik Roma
 * Antik Yunan
 * Roma Yunanistanı
 * Roma Krallığı
 * Roma Cumhuriyeti
 * Kavimler Göçü
 * Batı Roma İmparatorluğu
 * Doğu Roma İmparatorluğu
 * Roma imparatorları listesi
 * Pretoryanizm
 * Roma tiyatroları listesi


İLGILI FILMLER

[değiştir | kaynağı değiştir]
 * Ben-Hur, (1907) Fragman5 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde
   arşivlendi.
 * Ben-Hur, (1925) Fragman14 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde
   arşivlendi.
 * Ben-Hur, (1959) Fragman15 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde
   arşivlendi.
 * The Fall of the Roman Empire, (1964) Fragman6 Temmuz 2009 tarihinde Wayback
   Machine sitesinde arşivlendi.
 * Gladyatör, (2000) Fragman15 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde
   arşivlendi.
 * Ben-Hur, (Anime, 2003) Fragman5 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine
   sitesinde arşivlendi.
 * Ben-Hur (2016)


KAYNAKÇA

[değiştir | kaynağı değiştir]
Dipnot
 1.  ^ Davis, Paul K. (1999). 100 decisive battles: From ancient times to the
     present. New York: Oxford University Press. s. 63. ISBN 978-0195143669.
     OCLC 45102987. 
 2.  ^ Bury (1923), ss. 312–313.
 3.  ^ Kelly (2007), s. 3.
 4.  ^ Gibbon, Edward (1776). "Gothic Kingdom of Italy. – Part II.". Widger,
     David (Ed.). History Of The Decline And Fall Of The Roman Empire
     (İngilizce). Harper & Brothers. 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından
     arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2020 – Project Gutenberg vasıtasıyla.
     The patrician Orestes had married the daughter of Count Romulus, of Petovio
     in Noricum: the name of Augustus, notwithstanding the jealousy of power,
     was known at Aquileia as a familiar surname; and the appellations of the
     two great founders, of the city and of the monarchy, were thus strangely
     united in the last of their successors", "The life of this inoffensive
     youth was spared by the generous clemency of Odoacer; who dismissed him,
     with his whole family, from the Imperial palace.  Bilinmeyen parametre
     |bölümbiçimi= görmezden gelindi (yardım)
 5.  ^ Birley, E.B. "A Note on the Title 'Gemina'". Journal of Roman Studies,
     18. ss. s. 56-60. 
 6.  ^ Boatwright, Mary T. (2000). Hadrian and the Cities of the Roman Empire.
     Princeton University Press. s. 4. 
 7.  ^ Eck, Werner; Takács, Sarolta A. (2007), The Age of Augustus, Deborah
     Lucas Schneider tarafından çevrildi (2. bas.), Oxford: Blackwell
     Publishing, ss. 148-158, ISBN 978-1-4051-5149-8, 20 Eylül 2022 tarihinde
     kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 20 Eylül 2024 
 8.  ^ Suetonius, On İki Sezar'ın Hayatları, Tiberius'un hayatı 5 28 Ekim 2019
     tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
 9.  ^ Suetonius, Oniki Sezar'ın Hayatları, Tiberius'un hayatı 37 28 Ekim 2019
     tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
 10. ^ a b c Suetonius, Oniki Sezar'ın Hayatları, Tiberius'un hayatı 61 28 Ekim
     2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
 11. ^ Cassius Dio, Roma Tarihi LIX.1
 12. ^ a b Suetonius Claudius 43
 13. ^ Cassius Dio, Roma Tarihi LXIII.29 10 Haziran 2020 tarihinde Wayback
     Machine sitesinde arşivlendi.
 14. ^ Roma Savaşları, Adrian Goldsworthy
 15. ^ a b Titus'un Hayatı 24 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde
     arşivlendi. (Suetonius; İngilizce çevirisi ve Latince orijinali)
 16. ^ a b c d e f g h "Five Good Emperors". www.britannica.com (İngilizce). 10
     Haziran 2024. 2 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:
     4 Ağustos 2024. 
 17. ^ Potter (2009), ss. 286, 295.
 18. ^ Hekster, Olivier J. (2007). "Fighting for Rome: The Emperor as a Military
     Leader". Impact of the Roman Army (200 BC–AD 476). Brill. s. 96. 
 19. ^ a b c d Starr, Chester G. (1974). A History of the Ancient World (2.
     bas.). Oxford University Press. ss. 670-678. ISBN 978-0-1950-1814-1. 
 20. ^ Potter, David (2004). The Roman Empire at Bay. Routledge. ss. 296-298.
     ISBN 978-0-4151-0057-1. 
 21. ^ "Diocletian - Reorganization, Tetrarchy, Edict | Britannica".
     www.britannica.com (İngilizce). 4 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından
     arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2024. 
 22. ^ Barbero, Alessandro (2007). The Day of the Barbarians: The Battle That
     Led to the Fall of the Roman Empire. 0-8027-1571-0
 23. ^ Heather, Peter (2005). The Fall of the Roman Empire: A New History of
     Rome and the Barbarians. Oxford, New York: Oxford University Press, Inc.
     ISBN 978-0-19-532541-6. 
 24. ^ Macdowall, Simon (2001). Adrianople AD 378: The Goths Crush Rome's
     Legions
 25. ^ Ancient Rome: The Definitive Visual History. Dorling Kindersley. 2023.
     s. 276. ISBN 978-0-2416-3575-9. 22 Haziran 2023 tarihinde kaynağından
     arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2023. 
 26. ^ Bury, John Bagnall (1923). History of the Later Roman Empire. Dover
     Books. ss. 295-297. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim
     tarihi: 19 Şubat 2021. 
 27. ^ Ozgen, Korkut. "Mehmet II". TheOttomans.org. 30 Nisan 2015 tarihinde
     kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2007. ; Cartwright, Mark (23
     Ocak 2018). "1453: The Fall of Constantinople". World History Encyclopedia.
     12 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat
     2020. 
 28. ^ Nicolle 2000, s. 85.

Genel
 * Akşit, Oktay, Roma İmparatorluk Tarihi, İstanbul:İstanbul Üniversitesi
   Edebiyat Fakültesi Yayınları
   * (1985) Cilt 1: MÖ 27 - MS 192 yılları
   * (1970) Cilt 2: MS 193 - 395 yılları
 * Çapar Ömer, "Roma Imparatorluk Tarihi" [1] Oktay Aksit kitabi kritiği.
 * Res Gestae Divi Augusti, Augustus'un fazlasıyla gayretkeş otobiyografisi.
 * Yaşlı Senca'nın Controversiae ve Suasoriae adlı kitapları.


DIŞ BAĞLANTILAR

[değiştir | kaynağı değiştir]
 * Wikimedia Commons'ta Roma İmparatorluğu ile ilgili çoklu ortam belgeleri
   bulunur.

Genişlet
 * g
 * t
 * d

 İtalya konuları
Tarih


Kronoloji
 * Prehistorya
   * İtalikler
 * Etrüskler
 * Nuragik uygarlığı
 * Magna Graecia
 * Antik Roma
   * Krallık
   * Cumhuriyet
   * İmparatorluk
     * Batı
 * Orta Çağ
   * Ostrogotlar
   * Bizans
   * Lombardlar
   * Kutsal Roma İmparatorluğu
   * Sardinya Orta Çağ Krallıkları
   * Araplar
   * Normanlar
   * Guelfolar ve Ghibellinolar
   * İtalyan şehir devletleri
   * Denizci cumhuriyetler
 * Rönesans
   * İtalya Savaşları
 * Risorgimento
   * 1820 Devrimleri
   * 1848 devrimleri
   * 1848 Sicilya devrimi
   * Birinci İtalyan Bağımsızlık Savaşı
   * Kırım Savaşı
   * İkinci İtalyan Bağımsızlık Savaşı
   * Binlerin Seferi
   * Üçüncü İtalyan Bağımsızlık Savaşı
   * Roma'nın Ele Geçirilmesi
 * Krallık
   * İtalyan İmparatorluğu
   * I. Dünya Savaşı
   * Faşizm
   * II. Dünya Savaşı
   * İtalyan direniş hareketi
   * İtalyan Sosyal Cumhuriyeti
   * İtalyan İç Savaşı
 * Cumhuriyet
   * İtalyan ekonomik mucizesi
   * Kurşun Yılları
   * Temiz Eller

Konular
 * Askeri
 * Ekonomik



Siyaset
 * Anayasa
 * Cumhurbaşkanı
   * Liste
 * Başbakan
   * Liste
 * Bakanlar Kurulu
 * Parlamento
   * Temsilciler Meclisi
   * Cumhuriyet Senatosu
 * Dış ilişkiler
 * Hukuk
 * İnsan hakları
   * LGBT hakları
 * Ordu
 * Seçimler
 * Siyasi partiler
 * İdari bölümler
 * İller
 * Komünler

Coğrafya
 * İtalya Yarımadası
 * Adalar
 * Göller
 * Dağlar
 * Nehirler
 * Millî parklar
 * Bölgeler
   * Kuzey İtalya
   * Orta İtalya
   * Güney İtalya
 * Metropolitan şehirler
 * Şehirler
 * Volkanizma

Ekonomi
 * Merkez Bankası
 * Enerji
 * Borsa
 * Sanayi
 * Bilim ve teknoloji
 * Telekomünikasyon
 * Tarım
 * Turizm
 * Ulaşım
 * Para birimi

Toplum


Demografi
 * İtalyanlar
 * Dil
   * İtalyanca
 * Eğitim
 * Etnik gruplar
 * Göçmenlik
 * Diaspora

Kültür
 * Duecento
 * Trecento
 * Quattrocento
 * Cinquecento
 * Seicento
 * Din
 * Edebiyat
 * Medya
 * Mimarlık
 * Mutfak
 * Müzik
 * Sanat
 * Sinema
 * Tiyatro
 * Resmi tatiller
 * Posta tarihi
 * Spor
 * Bayrak
 * Arma
 * Ulusal Marş


 * Portal
 * VikiProje
 * Kategori

Genişlet
 * g
 * t
 * d

Antik Roma
 * Konular
 * Kronoloji

Devirler

 * Kuruluş
 * Krallık (devrim)
 * Cumhuriyet

İmparatorluk
 * (Pax Romana
 * Principatus
 * Dominatus)
 * Batı imparatorluğu (çöküş
 * çöküşün tarih yazımı)
 * Doğu (Bizans) İmparatorluğu (gerileme
 * çöküş)


Anayasa
 * Tarihçe
 * Krallık
 * Cumhuriyet
 * İmparatorluk
 * Geç imparatorluk
 * Senato
 * Yasama meclisleri (Curiata
 * Centuriata
 * Tributa
 * Plebis)
 * İcra memurları
 * SPQR

Hükûmet
 * Curia
 * Forum
 * Cursus honorum
 * Mesleki dayanışma
 * İmparator
 * Legatus
 * Dux
 * Officium
 * Praefectus
 * Vicarius
 * Vigintisexviri
 * Lictor
 * Magister militum
 * Imperator
 * Princeps senatus
 * Pontifex maximus
 * Augustus
 * Kayser
 * Tetrarşi
 * Optimates
 * Populares
 * Eyalet

Magistratus


Olağan
 * Tribün
 * Quaestor
 * Aedilis
 * Praetor
 * Konsül
 * Censor
 * Promagistratus
 * Vali

Olağanüstü
 * Diktatör
 * Magister equitum
 * Decemviri
 * Konsüler tribün
 * Triumvir
 * Rex
 * Interrex


Hukuk
 * 12 Levha Kanunları
 * Mos maiorum
 * Vatandaşlık
 * Auctoritas
 * Imperium
 * Kişi hakları
 * Dava sistemi

Ordu
 * Sınırlar
 * Yapılanma
   * tarihçe
 * Seferler
 * Siyasi tarih
 * Strateji
 * Mühendislik
 * Sınırlar ve surlar (castra)
 * Teknoloji
 * Ordu (lejyon
 * piyade taktikleri
 * askerî ekipmanlar
 * kuşatma silahları)
 * Donanma (filolar)
 * Auxilia
 * Mükâfat ve cezalar
 * Hippika gymnasia

Ekonomi
 * Tarım
 * Ormansızlaşma
 * Ticaret
 * Finans
 * Para birimi
 * Cumhuriyet para birimi
 * İmparatorluk para birimi

Teknoloji
 * Abaküs
 * Rakamlar
 * Askerî mühendislik
 * Sivil mühendislik
 * Teknoloji
 * Su kemerleri
 * Köprüler
 * Circus
 * Beton
 * Kubbeler
 * Forum
 * Metalurji
 * Yollar
 * Sağlık hizmetleri
 * Hamam

Kültür
 * Banyo
 * Cinsellik
   * eşcinsellik
 * Din
   * mitoloji
 * Edebiyat
 * Eğitim
 * Giyim
 * Kozmetik
 * Mimari
 * Mutfak
 * Müzik
 * Romalılaştırma
 * Sanat
 * Saç modası
 * Şarapçılık
 * Takvim
 * Tiyatro

Toplum
 * Patrici
 * Pleb
 * Patrici-pleb mücadelesi
 * Secessio plebis
 * Equites
 * Gens
 * Tribuslar
 * Adlandırma kuralları
 * Demografi
 * Kadın
 * Evlilik
 * Evlat edinme
 * Kölelik
 * Bagaudae

Dil (Latince)
 * Tarihçe
 * Alfabe
 * Çeşitler (eski
 * klasik
 * halk
 * geç
 * Orta Çağ
 * Rönesans
 * yeni
 * çağdaş
 * kilise)
 * Latin dilleri

Yazarlar
 * Apuleius
 * Catullus
 * Cicero
 * Ennius
 * Genç Plinius
 * Horatius
 * Iuvenalis
 * Livius
 * Lucanus
 * Lucretius
 * Martialis
 * Ovidius
 * Petronius
 * Phaedrus
 * Plautus
 * Propertius
 * Quintilianus
 * Quintus Curtius Rufus
 * Sallustius
 * Seneca
 * Sezar
 * Statius
 * Suetonius
 * Tacitus
 * Terentius
 * Tibullus
 * Varro
 * Vergilius
 * Vitruvius
 * Yaşlı Plinius

Büyük şehirler
 * Antakya
 * Aquileia
 * Berytus
 * Bononia
 * Eboracum
 * İskenderiye
 * Kartaca
 * Konstantinopolis
 * Leptis Magna
 * Londinium
 * Lutetia
 * Mediolanum
 * Pompeii
 * Ravenna
 * Roma
 * Smirni
 * Vindobona
 * Volubilis

Listeler ve diğer
konular
 * Savaşlar ve muharebeler
 * Generaller
 * Lejyonlar
 * İmparatorlar
 * Coğrafyacılar
 * Şehirler ve kasabalar
 * Kurumlar
 * Yasalar
 * Konsüller
 * Tribünler
 * Seçkin kadınlar
 * Nominalar
 * Gensler
 * İklim
 * Kalıtsal miras
 * Popüler kültür

Genişlet
 * g
 * t
 * d

Roma İmparatorluk Eyaletleri (MS 117)
Afrika · Achaea · Alpes Cottiae · Alpes Maritimae · Alpes Poeninae ·
Arabia Petraea · Asurya · Asya  · Bitinya ve Paflagonya · Britanya · Daçya ·
Dalmaçya · Epir · Ermenistan · Galatya ve Likaonya · Gallia Aquitania · Gallia
Belgica · Gallia Lugdunensis · Gallia Narbonensis · Germania Inferior · Germania
Superior · Girit ve Sirenayka · Hispania Baetica · Hispania Tarraconensis ·
İtalya · Kapadokya (Roma eyaleti) · Kıbrıs · Kilikya · Korsika ve Sardinya ·
Likya ve Pamfilya · Lusitania · Makedonya · Mauretania Caesariensis · Mauretania
Tingitana · Mezopotamya · Mısır · Moesia Inferior · Moesia Superior · Noricum ·
Pannonia · Pontus · Rhaetia · Sicilya · Suriye · Taurica · Trakya · Yahudiye


GenişletAntik Suriye ve Mezopotamya Suriye Kuzey Mezopotamya Güney Mezopotamya
MÖ y. 3500-2350 Martu Subartu Sümer şehir devletleri MÖ y. 2350-2200 Akad
İmparatorluğu MÖ y. 2200-2100 Gutiler MÖ y. 2100-2000 Üçüncü Ur Hanedanı (Sümer
Rönesansı) MÖ y. 2000-1800 Mari ve diğer Amori şehir devletleri Asur
İmparatorluğu (Kuzey Asurlular) Isin/Larsa ve diğer Amori şehir devletleri MÖ y.
1800-1600 Eski Hitit Krallığı Babil İmparatorluğu (Güney Akadlılar) MÖ y.
1600-1400 Mitanni (Hurriler) Karduniaš (Kassitler) MÖ y. 1400-1200 Yeni Hitit
Krallığı Orta Asur İmparatorluğu MÖ y. 1200-1150 Bronz Çağı Çöküşü ("Deniz
Kavimleri") Aramiler MÖ y. 1150-911 Fenike Geç Hititler Aram-
Damascus Aramiler Orta Babil (II. Isin) Kel-
da-
niler MÖ 911-729 Yeni Asur İmparatorluğu MÖ 729-609 MÖ 626-539 Yeni Babil
İmparatorluğu (Keldaniler) MÖ 539-331 Ahameniş İmparatorluğu (Farslar) MÖ
336-301 Makedon İmparatorluğu (Antik Yunanistan ve Makedonlar) MÖ 311-129
Seleukos İmparatorluğu MÖ 129-63 Seleukos İmparatorluğu Part İmparatorluğu MÖ
63-MS 243 Roma İmparatorluğu/Bizans İmparatorluğu (Suriye) MS 243-636 Sasani
İmparatorluğu

Otorite kontrolü
 * BNF: cb12139445g (data)
 * ISNI: 0000 0001 2106 5979
 * SUDOC: 026399997
 * VIAF: 28145424500486830493

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Roma_İmparatorluğu&oldid=33986307"
sayfasından alınmıştır
Kategori:
 * Roma İmparatorluğu

Gizli kategoriler:
 * Desteklenmeyen parametre içeren kaynak kullanan sayfalar
 * Webarşiv şablonu wayback bağlantıları
 * Ek kaynaklar gereken maddeler Mart 2021
 * Ek kaynaklar gereken tüm maddeler
 * Tanımlanmamış parametreler içeren ülke bilgi kutusu kullanan sayfalar
 * Sembol açıklaması ya da türü parametresi içeren ülke bilgi kutusu kullanan
   sayfalar
 * BNF tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri
 * ISNI tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri
 * SUDOC tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri
 * VIAF tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri
 * VikiProje Tarih kaynak bekleyen maddeler

 * Sayfa en son 21.08, 10 Ekim 2024 tarihinde değiştirildi.
 * Metin Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş Lisansı altındadır ve ek
   koşullar uygulanabilir. Bu siteyi kullanarak Kullanım Şartlarını ve Gizlilik
   Politikasını kabul etmiş olursunuz.
   Vikipedi® (ve Wikipedia®) kâr amacı gütmeyen kuruluş olan Wikimedia
   Foundation, Inc. tescilli markasıdır.
   

 * Gizlilik politikası
 * Vikipedi hakkında
 * Sorumluluk reddi
 * Davranış Kuralları
 * Geliştiriciler
 * İstatistikler
 * Çerez politikası
 * Mobil görünüm
 * Önizleme ayarlarını değiştir

 * 
 *